Wandelen door de klassieke mythologie

Cyprus | Anno 2023

 

Maandag 24 april | Limassol – Amathus – Kourion – Paphos – Limassol

Donderdag 27 april | Limassol – Paphos – Zaventem

 

 

Maandag 24 april | Limassol – Amathus – Kourion – Paphos – Limassol

Pijlsnel vliegt een mus de ontbijtzaal binnen. Onbeschroomd strijkt ze op een van de buffettafels neer en tippelt wat rond tussen de schotels. Tot ze tot de bevinding komt dat het vandaag de fetakaas is die haar voorkeur geniet. Dan verdwijnt ze door het open raam even snel als ze gekomen is. Zulke bezoekjes zullen een vast tafereel worden tijdens ons ontbijt. Het zal de pret niet bederven.

Eens te meer houdt een wolkeloze blauwe lucht de belofte in van een prachtige dag. Dat we berengeluk hebben met het weer zullen we niet ontkennen. Dat chauffeur Sean de bus grondig gepoetst heeft, is dan de kers op de taart.

 

Granaatappelstruik in bloei

Amandelen

Ook reisgids Antonía heeft een extraatje voor ons in petto, met name een kort bezoek aan het nabijgelegen Amathus. Onderweg naar de site wijst ze een granaatappelboom aan waar fraaie oranjerode bloesems de takken delen met piepkleine rode vruchten. De amandelboom aan de overkant daarentegen moet het met onopvallende donkergroene vruchten doen.

Amathus was een van de belangrijkste centra voor de verering van Aphrodite

Amathus – Romeinse baden (vooraan), forum (midden)

Vermoedelijk is Amathus in de 11e eeuw v.Chr. ontstaan, toen Griekse kolonisten in de buurt van het huidige Paphos landden. Opkrassen was toen de boodschap voor de oorspronkelijke bewoners. Dat belette hen niet om op deze plek Amathus tot een bloeiende handelsstad uit te bouwen. Ook Feniciërs gingen zich hier snel thuis voelen.

Vreemde overheersers volgden elkaar in de loop der eeuwen op in Cyprus – Assyriërs, Egyptenaren, Perzen. En toen liep het mis. Want de Perzen, daar hadden de Grieken nog een eitje mee te pellen. De Griekse stadsstaten van Cyprus vormden een gesloten front, het verzet was hevig. Alleen Amathus deed niet mee, zelfs niet toen koning Onesilos van Salamis de samenwerking kwam bepleiten. In Amathus waren ze nog niet vergeten hoe de Grieken hen indertijd verdreven hadden. Ontstemd begon Onesilos Amathus te belegeren, maar dat draaide op niets uit. Ook tegen de Perzen beten de Grieken uiteindelijk in het zand. Onesilos bekocht zijn verzet met de dood.

In Amathus waren ze nog niet vergeten hoe de Grieken hen indertijd verdreven hadden

Amathus – Forum

Maar daar eindigt het verhaal niet, aldus Antonía. Want in Amathus waren ze nog altijd ontzet over het feit dat Onesilos hun stad aangevallen had. Ze onthoofden zijn lijk, plaatsten het hoofd op een staak en stelden het macabere beeld aan de oostelijke stadspoort tentoon, zo lezen we bij Herodotus. Dat een zwerm bijen zich vervolgens in Onesilos’ hoofd nestelde, veroorzaakte grote onrust. Wat had dat te betekenen? Hogepriesters werden geraadpleegd, hun verdict was unisono. Onesilos was eigenlijk een held en verdiende het op gepaste wijze begraven te worden – met al zijn lichaamsdelen dus. Zo gezegd, zo gedaan. Het hoofd werd bij de rest gelegd. De rust kon weerkeren.

Astarte ging in Hathor over, Hathor in Aphrodite, Aphrodite in Isis. Het zegt iets over de wijze waarop vreemde culturen dit eiland beïnvloed hebben

De Feniciërs hadden de cultus van hun vruchtbaarheidsgodin Astarte naar het eiland meegebracht. Toen de Egyptenaren hier de lakens uitdeelden, ging Astarte geleidelijk in Hathor over. Je kan haar beeld nog op sommige kapitelen herkennen. Onder Griekse invloed ging Hathor over in Aphrodite, onder Egyptische invloed ging Aphrodite over in Isis. Het zegt iets over de wijze waarop vreemde culturen dit eiland beïnvloed hebben en in elkaar overvloeiden.

 

Waterleiding

Feit is dat Amathus een van de belangrijkste centra voor de verering van Aphrodite was. De ruïnes van haar tempel kan je boven op de aanpalende heuvel aantreffen. Maar veel is daar niet meer van te zien, bovendien krioelt het er van de slangen. Naar boven klimmen is dus geen goed idee, lijkt Antonía ons te willen zeggen.

Over het forum lopen we naar de Romeinse baden, een vertrouwd beeld in een Romeinse stad. Vrij zeldzaam daarentegen zijn de baden die wat verderop liggen. Ze dateren uit de 4e eeuw v.Chr., uit de Hellenistische tijd dus. Eenvoudige mozaïeken met tweekleurige natuurlijke steentjes sierden er de vloeren.

Vrij zeldzaam zijn de baden uit de 4e eeuw v.Chr., uit de Hellenistische tijd dus

Hellenistische baden

Kalkstenen kuip (kopie)

Je kan er niet naast kijken, de enorme stenen kuip die tussen de ruïnes staat. Toch is dit slechts een kopie. Het origineel is in 1867 door Fransen meegenomen en prijkt nu in het Louvre. Ze hebben er zelfs een muur van het museum voor moeten uitbreken, sneert Antonía, licht geïrriteerd omdat dit stukje erfgoed het land verlaten heeft. De kuip was uit één stuk kalksteen gekapt, had een doormeter van 1,85 m en woog zo maar even 14 ton. Niet meteen iets wat je makkelijk verplaatst. Een buizenstelsel lijkt water uit de heuvels achter de stad aangevoerd te hebben.

 

Kappertjesstruik in bloei

Rozemarijnstruik in bloei

Een kappertjesstruik in bloei, dat hadden wij nog nooit gezien. Ze zijn verrassend groot, de witte bloesems met de lange, paarswitte meeldraden waar uiteindelijk de kleine vruchten met hun zurige smaak uit voortkomen. Ook de rozemarijnstruiken staan in bloei, met kleinere, lichtpaarse bloesems.

Half tien is het wanneer we onze weg naar Kourion voortzetten. Niet via de leuke kustweg zoals gepland, want die is door een ongeval geblokkeerd. Maar wel via de wat saaiere snelweg dieper in het binnenland, verontschuldigt Sean zich. Zo rijden we onder meer door Erimi, een plek waar een belangrijk man woont, voegt hij er grijnzend aan toe. Met name Sean himself. Maar het is ook de plek waar wijnvaten gevonden zijn die aantonen dat hier 5 500 jaar geleden al wijn verbouwd werd.

Tegenwoordig is Kourion een zeer uitgestrekte site met een basiliek, een forum, een stadion voor zesduizend toeschouwers en dies meer

Waarschijnlijk was het reeds in de 14e of de 13e eeuw v.Chr. dat de eerste Griekse kolonisten in Kourion neerstreken. De plek was nu eenmaal strategisch gelegen op een heuvel die uitzicht bood over de zee. Bovendien was de grond er erg vruchtbaar. Toch was het pas duizend jaar later, tijdens de hellenistische en de Romeinse tijd, dat de stad tot volle bloei kwam. Tegenwoordig is het dan ook een zeer uitgestrekte site met een basiliek, een forum, een stadion voor zesduizend toeschouwers en dies meer. Helaas zullen wij door tijdsgebrek daar slechts een zeer beperkt deel van kunnen verkennen.

Zowel voor schoolreizen als voor toeristen is een bezoek aan Kourion vaste prik. Dat er zes grote bussen op de parking staan wanneer wij er even na tien arriveren, is dan ook geen verrassing. Helikoptergeluid in de lucht herinnert er ons bovendien op subtiele wijze aan dat we ons eigenlijk op Brits grondgebied bevinden, met name op de Western Sovereign Base Area van Akrotiri.

 

Kustvlakte nabij Kourion

365 n.Chr. was voor Kourion een dramatisch jaar. De welvarende stad werd door een zware aardbeving getroffen, met heel wat schade tot gevolg. Een zekere mijnheer Eustolios moet toen goed in de slappe was gezeten hebben, te oordelen naar het optrekje dat hij voor zichzelf op het puin van de verwoeste stad liet neerzetten. Eerst kwam er een woonhuis, kort daarna, in het begin van de 5e eeuw, gevolgd door een badhuis. Samen goed voor een gebouw met 35 kamers. Tegenwoordig is dat een van de trekpleisters van Kourion.

 

Het zijn vooral de vloermozaïeken waar het Huis van Eustolios zijn faam aan dankt

Kourion – Huis van Eustolios

Het zijn vooral de vloermozaïeken waar het Huis van Eustolios zijn faam aan dankt. Om ze tegen weer en wind te beschermen is het huis helemaal overdekt. De motieven zijn veelal geometrisch, maar soms ook figuratief. Zo vestigt Antonía onze aandacht op een medaillon met de afbeelding van een jonge vrouw. In haar rechterhand houdt ze een maatstaf die door architecten gebruikt werd en met een Romeinse voet overeenstemde. Dit is Ktisis, zij verpersoonlijkte de schepping van de wereld.

Ktisis verpersoonlijkt de schepping van de wereld. In haar hand houdt ze een maatstaf die door architecten gebruikt werd en met een Romeinse voet overeenstemde

Ktisis

Elders identificeert een van de teksten in de mozaïeken Eustolios uitdrukkelijk als een christen. Het Griekse alfabet had zich toen al uit het Fenicische alfabet ontwikkeld, maar de teksten werden nog steeds volledig in hoofdletters geschreven zonder spaties tussen de woorden. Christus wordt hier zelfs bij naam genoemd, misschien voor de allereerste keer binnen het Romeinse rijk.

Ook andere symbolen wijzen op de christelijke overtuiging van de bewoners. Zoals de veelvuldige afbeelding van een vis, ichthus in het klassiek Grieks. Dat kan gelezen worden als een afkorting van Iesous Christos, Theou Huios, Sooter, dit wil zeggen Jezus Christus, Gods Zoon, Redder. Voor de eerste christenen was dat een geheim herkenningsteken waarmee ze met geloofsgenoten in contact konden komen.

Een betere plek voor een openluchttheater kan je nauwelijks bedenken

Kourion – Theater

Verderop staat het theater uit de 2e eeuw v.Chr. Echt groot is het niet, drieduizend toeschouwers konden er terecht. Maar wat de locatie betreft is het onovertroffen. Een betere plek voor een openluchttheater kan je nauwelijks bedenken. Als toeschouwer keek je niet alleen over de orchestra uit, maar ook over de velden aan de voet van de heuvel en zelfs over de blauwe zee tot aan de horizon. In de 3e eeuw lieten de Romeinen, altijd op spektakel uit, vooraan twee rijen zitplaatsen wegnemen en een beschermend hekken plaatsen, zodat ook evenementen met gladiatoren en wilde dieren georganiseerd konden worden. Later is daar terug komaf mee gemaakt.

In 1961 is het theater grondig gerestaureerd zodat het opnieuw voor opvoeringen gebruikt kan worden. Een goed idee, gezien de perfecte akoestiek. Maar toch een beetje jammer, want die recente ingrepen doen afbreuk aan de authenticiteit.

De Amerikaan Cesnola slaagde erin om 35 000 antieke vondsten uit Cyprus naar zijn vaderland te verschepen

Huis van Eustolios – Frigidarium met hypocaustum

Zoals veel Cyprioten zit het Antonía dwars dat ontzettend veel vondsten uit Cyprus naar de USA verscheept zijn. Dat is vooral aan Luigi Palma di Cesnola toe te schrijven, een Amerikaan die zich tijdens de Burgeroorlog verdienstelijk maakte. Bij wijze van beloning werd hij in 1865 tot consul in Cyprus benoemd. Een buitenkansje voor deze amateurarcheoloog. Meer dan tien jaar lang ging hij zich her en der aan vaak illegale opgravingen te buiten. Zo slaagde hij erin om 35 000 objecten naar zijn vaderland te verschepen. Het gros daarvan werd door het Metropolitan Museum of Art in New York aangekocht, waar ze nog steeds als de Cesnola Collection of Cypriote Antiquities bekend staan. Liefst vier zalen zijn er aan vondsten uit Cyprus gewijd, besluit Antonía niet zonder wrevel.

Langs een kust met steile klippen rijden we nu westwaarts. Paragliden is hier razend populair, maar momenteel hangt er geen enkele parapente in de lucht. We passeren Episkopi Cantonment, het bestuurlijke centrum van de Britse basis. Negenduizend inwoners telt het stadje, waarvan 3 000 soldaten.

Het Griekse pantheon, daar valt altijd wat te beleven. Neem nu Ouranos, de allereerste oppergod, de verpersoonlijking van de hemel. Zijn partner was Gaia, de aarde waaruit alle leven ontstaat. Zoals de hemel de aarde permanent bedekt, zo bedekte Ouranos Gaia voortdurend. Uiteraard kwamen daar kinderen uit voort. Heel veel kinderen zelfs – Titanen, Cyclopen, … noem maar op. Op den duur werd het Gaia een beetje teveel. Ze wist een van haar zonen, Kronos, te overtuigen haar te helpen om daar een einde aan te maken.

Waar Ouranos’ ge­slachts­deel het water raakte, begon de zee hevig te schuimen

Petra tou Romiou

Half werk, daar hield Kronos niet van. Met een sikkel – weliswaar van diamant – sneed hij zijn vaders genitaliën af en wierp ze in zee. Maar toen gebeurde er iets wonderbaarlijks. Waar Ouranos’ ge­slachts­­deel het water raakte, begon de zee hevig te schuimen. Uit dat schuim kwam een vrouw te­voor­schijn, mooier dan de wereld ooit gezien had. Aphrodite was haar naam, ze stond op een schelp die door dolfijnen voortgetrokken werd – een tafereel dat op onna­volgbare wijze door Botti­celli ver­eeuwigd is, zij het met de Romeinse godin Venus in de hoofd­rol.

Elke poging om Aphrodite in steen weer te geven, was tot mislukken gedoemd, zo mooi was ze

Het toeval wil dat dit alles zich op de zuidkust van Cyprus afspeelde. Sean en Antonía weten heel precies waar het goddelijke sperma met het oceaanwater in contact kwam, zodat wij deze bijzondere locatie met het nodige ontzag kunnen aanschouwen. Van op een parking kijken we neer op de Rots van Aphrodite of Petra tou Romiou, zoals de plek tegenwoordig heet. Even maakt verwarring zich van ons meester, want er liggen verscheidene rotsen voor de kust en het is toch wel erg belangrijk dat we de enige echte Rots van Aphrodite fixeren. Gelukkig kan Antonía die met 100 % zekerheid aanwijzen.

Terwijl we verder westwaarts reizen, wijst Antonía met een vaag handgebaar naar de heuvels aan onze rechterkant. Ergens daarboven bevindt zich het grootste Aphroditeheiligdom van Cyprus. Een beeld van de liefdesgodin was er niet, enkel een conische steen. Want elke poging om Aphrodite in steen weer te geven, was tot mislukken gedoemd, zo mooi was ze.

Van geschiedschrijver Herodotus weten we hoe het er indertijd aan toeging. Erg fraai is dat niet, als we er door een hedendaagse bril naar kijken. Aan de tempel waren priesteressen verbonden, maar dezen moesten zich prostitueren voor elke pelgrim die zich aandiende. De opbrengst ging naar de tempel. Pas na twee jaar ‘tempeldienst’ kregen deze vrouwen toestemming om te trouwen. Aphrodite zelf daarentegen bleef een toonbeeld van kuisheid en huwelijkstrouw, ondanks haar vele avontuurtjes. Want door na elk slippertje even in zee te baden, kreeg ze haar maagdelijkheid terug.

Blikvangers zijn onder meer de Koningsgraven – al zijn het geen koningen die daar begraven zijn

Dorische zuilen stutten de architraven, trigliefen sieren de friezen – het lijkt wel alsof we in een Griekse tempel beland zijn

Paphos – Koningsgraven – Tombe 3

Zevenhonderd jaar lang deed Paphos dienst als hoofdstad van Cyprus, eerst tijdens de hellenistische jaren onder de Egyptische Ptolemaeën, dan vanaf 58 v.Chr. onder de Romeinen. Een lange periode van relatieve rust en stabiliteit vloeide daaruit voort, wat in de kuststad tot een ongeziene welvaart leidde. Paphos was een stad van grootse tempels, openbare gebouwen, paleizen, herenhuizen. Alleen aardbevingen strooiden zo nu en dan roet in het eten. En de Arabieren die vanaf de 7e eeuw de kustgebieden begonnen te bestoken.

 

Tombe 3 – Grafkamer met loculi

Tombe 3

Die voorspoed heeft op indrukwekkende wijze haar sporen in de uitgestrekte archeologische site van Kato Paphos nagelaten, een van de belangrijkste van Cyprus. Al in 1980 is ze door de Unesco als werelderfgoed erkend. Blikvangers zijn onder meer de Koningsgraven. Al zijn het geen koningen die daar begraven zijn, beklemtoont Antonía, maar slechts gewone burgers die welstellend genoeg waren om zich zulke omvangrijke graftomben te veroorloven. Heel de hellenistische tijd door, maar ook tijdens de Romeinse tijd, zouden deze graven in gebruik blijven. Over een periode van zeven eeuwen, van 323 v.Chr. tot 395 n.Chr., werden hier een honderdtal aristocraten begraven.

 

Tombe 3 – Ondergrondse vertakkingen

De graftombes blijken uit ondergrondse kamers te bestaan die in het zachte gesteente uitgehakt zijn. Qua architectuur lijken het imitaties van bovengrondse huizen. Net zoals in de catacomben van het Egyptische Alexandrië trouwens. Vreemd is dat niet, aangezien Paphos twee eeuwen lang onder het gezag van de Egyptische Ptolemaeën stond.

Via een dromos, een statige trap, kreeg je toegang tot het ondergrondse complex

Tombe 4 – Dromos

Via een dromos, een statige trap, kreeg je toegang tot het ondergrondse complex. We dalen af in tombe 3, een van de gerestaureerde graftombes, en belanden in een open atrium met daarrond een zuilengang waarop verscheidene grafkelders aansluiten. Dorische zuilen stutten de architraven, trigliefen sieren de friezen – het lijkt wel alsof we in een Griekse tempel beland zijn.

Een waterput symboliseerde de overgang van de bovenwereld naar de onderwereld

Elke graftombe behoorde aan een bepaalde familie toe. In de licht gewelfde grafkelders treffen we langwerpige, ondiepe kuilen aan. Dat zijn de loculi, de plekken waar de doden begraven werden. Soms is in de wand een kleine nis uitgekapt. Dat was dan voor een kind. Artefacten zijn er nauwelijks. Grafschenders hebben zowat alles gestolen wat er te stelen viel. Ook de fresco’s op de wanden zijn verdwenen, maar dat is aan de invloed van de vochtigheid toe te schrijven.

 

Tombe 1

Een waterput was een essentieel onderdeel van elke graftombe. Niet om de dorst van de overledenen te laven, wel om de overgang van de bovenwereld naar de onderwereld te symboliseren. Want volgens de Griekse mythologie werden beide werelden door de rivier Styx gescheiden. Het was de god Hermes die de ziel tot aan de oever van die rivier bracht, het was de veerman Charon die de ziel naar de overkant bracht, naar het rijk van Hades. Maar dat deed hij niet gratis. Voor elke overtocht eiste Charon de betaling van één obol. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat in de grafkelders dergelijke munten teruggevonden werden. Zo waren de nabestaanden er zeker van dat hun dierbare overledene de overtocht kon betalen en niet meer zou terugkeren.

Het was de veerman Charon die de ziel naar de overkant van de Styx bracht, naar het rijk van Hades. Maar dat deed hij niet gratis

Tombe 8 – Centrale structuur

Gruwelijke kwellingen konden in die onderwereld je deel worden, maar het kon ook dat je daar een goed leven van vrede en vrijheid te wachten stond. Dat hing af van hoe je geleefd had. Op subtiele wijze herinnerde de aanwezigheid van de waterput de levenden daaraan. Maar ze had ook een rituele functie. Want na een graflegging moest elke aanwezige zich zuiveren door zijn handen te wassen. Een gebruik dat overigens heden ten dage in Cyprus nog altijd toegepast wordt bij christelijk-orthodoxe begrafenissen.

 

Tombe 8 – Loculi in de zijwand

Tombe 8 – Loculi in een grafkamer

Helemaal anders is de structuur van tombe 8. Van een atrium is hier geen sprake, middenin staat een vierkante rots waarrond een gang loopt. Kijk je neer op de tombe, dan moet je onwillekeurig aan de rotskerken van het Ethiopische Lalibela denken. Beneden blijken net zoals in tombe 3 verscheidene grafkelders op de gang uit te komen. Maar ook in de centrale rots zijn grafnissen uitgehakt. Was dit om plaats te winnen, om meer lichamen te kunnen onderbrengen?

Even voor een zetten we onze tocht verder. Bananenplantages, avocadoplantages en cactussen duiken langs de weg op. Het herinnert ons eraan dat Paphos van alle steden op Cyprus de meeste uren zonneschijn krijgt.

Gods boodschap verkondigen op Cyprus, dat was de opdracht die Paulus en Barnabas in 45 n.Chr. van de Heilige Geest kregen. In het Nieuwe Testament, meer bepaald in Handelingen 13, kunnen we lezen hoe dat verlopen is. Het duo landde in Salamis – de plek waar Barnabas uiteindelijk begraven zou worden, zoals we weten – en trok al predikend van oost naar west. Hoe ze precies reisden is niet bekend, maar de kans is groot dat hun tocht hen langs Kition, Amathus en Kourion gevoerd heeft, precies de plaatsen die wij gisteren en vandaag verkend hebben.

Cyprus werd het eerste land ter wereld dat door een christelijke heerser bestuurd werd

Paphos – Pilaar van Sint-Paulus

Uiteindelijk belandden ze in Paphos, de hoofdstad van het eiland, tevens de plek waar de Romeinse proconsul resideerde. Zouden ze die man kunnen bekeren, dan zou dat een belangrijke overwinning zijn. Maar Elymas, een joodse hogepriester en adviseur van de proconsul, dreef de spot met Paulus’ gedachtegoed en lachte hem openlijk uit. Dat kon Paulus niet over zijn kant laten gaan. Bijgestaan door de Heilige Geest bestrafte hij de snoodaard met blindheid – weliswaar slechts tijdelijk, Paulus wou zijn goed hart tonen. Daar was de proconsul zo van onder de indruk, dat hij zich prompt bekeerde. Zo werd Cyprus het eerste land ter wereld dat door een christelijke heerser bestuurd werd.

Volgens de lokale orale traditie zou Paulus in Paphos 39 zweepslagen gekregen hebben

Maar er is meer. Volgens de lokale orale traditie zou Paulus in Paphos 39 zweepslagen gekregen hebben. Als dat zo was, dan zat daar waarschijnlijk die lepe Elymas achter, daar heb je geen tekening voor nodig. Het vreemde is evenwel dat Handelingen 13 met geen woord rept over enige vorm van kastijding in Paphos. Anderzijds laat Paulus er in 2 Korintiërs 11 geen twijfel over bestaan dat hij tijdens zijn reizen vanwege zijn prediking vaak door joden bestraft is. Dat is hem meermaals op veertig min één zweepslagen komen te staan, beweert hij. Maar of dat ook in Paphos het geval was laat hij in het midden. Onduidelijkheid troef dus.

Wat er ook van zij, als Paulus ooit in Paphos gegeseld is, dan weten ze hier heel precies waar dat gebeurd is. Van de pilaar waar hij toen aan vastgebonden werd, staat immers nog steeds een stompje overeind. Gelukkig hebben ze er een bordje bij geplaatst met de vermelding St Paul’s Pillar. Want voor je het weet sta je voor paal met een foto van de foute pilaar.

 

Paphos – Chrysopolitissabasiliek

De bewuste pilaar blijkt zich in de onmiddellijke nabijheid van de ruïnes van de enorme Chrysopolitissabasiliek te bevinden. Nooit is op Cyprus een grotere kerk gebouwd. Ze dateert uit de 4e eeuw en telde zo maar even zeven beuken. Maar de Arabieren vonden er tijdens hun rooftochten in de 7e eeuw niet beter op dan het gebouw te slopen. In de 15e eeuw is op de ruïnes de veel kleinere Agia Kyriakikerk gebouwd. Die is nog steeds in gebruik door anglicaanse, lutheraanse en Grieks-orthodoxe christenen.

Het moet indertijd leuk wonen geweest zijn in die monumentale herenhuizen, te midden van al die luxe, met zicht op zee

Sean voert ons terug naar Kato Paphos. Want we zijn nog niet klaar met Nea Paphos, zoals ze de archeologische site tegenwoordig noemen. De Koningsgraven mogen dan belangrijke blikvangers zijn, de echte publiekslievelingen zijn de beroemde mozaïeken in huizen zoals dat van Dionysos, Theseus en Aion. Dat zijn overigens niet de namen van de bewoners van die huizen, maar wel verwijzingen naar de opmerkelijkste mozaïeken die er aangetroffen zijn. Pas in 1962 zijn deze mozaïeken eerder per toeval ontdekt door een boer die zijn veld aan het ploegen was.

Het moet indertijd leuk wonen geweest zijn in die monumentale herenhuizen, halve paleizen eigenlijk, te midden van al die luxe, met zicht op zee. Want dit deel van de site blijkt zich over een klein schiereiland uit te strekken, zowel links als rechts kijk je over de zee uit.

Wellicht het bekendste van die huizen is het huis van Dionysos. Alleszins is het ook het grootste, met een oppervlakte van zo maar even tweeduizend vierkante meter. Iets meer dan een kwart daarvan – 556 m² om precies te zijn – is met mozaïeken bedekt. Het bouwwerk dateert uit het einde van de 2e eeuw, maar was een vrij kort leven beschoren aangezien het in 342 verwoest werd, niet door de Arabieren ditmaal, maar door een aardbeving. Dit is ook het huis waar de 2 484 zilveren tetradrachmen ontdekt werden die we gisteren in Nicosia in het Museum van Cyprus konden bewonderen.

De voorheen onbekende mozaïek dateerde uit de hellenistische tijd, wat hem vijfhonderd jaar ouder maakt dan alle andere mozaïeken in dit gebouw

Huis van Dionysios – Zeemonster Scylla met visstaart en hondenkoppen

Alle mozaïeken bevinden zich nog steeds op hun oorspronkelijke plek, op één uitzondering na die naar een hoger niveau gebracht is, aldus Antonía. Want in 1974 hadden Turkse bombardementen schade aangericht, herstellingen drongen zich op. Tijdens die werkzaamheden werd een voorheen onbekende mozaïek ontdekt, ongeveer een meter lager dan de andere. Een geluk bij een ongeluk, want deze dateerde van omstreeks 300 v.Chr. Uit de hellenistische tijd dus, wat hem vijfhonderd jaar ouder maakt dan alle andere mozaïeken in dit gebouw. En uiterst zeldzaam, want uit die tijd zijn zeer weinig mozaïeken bewaard gebleven.

Hij is dan ook wat primitiever van uitvoering dan de andere, deze unieke mozaïek met witte, rode en zwarte kiezelsteentjes van gelijke grootte. De afbeelding stelt Scylla voor, een zeemonster dat deels vrouw was, deels hond en deels vis. Een ware nachtmerrie voor zeelieden, want uit frustratie met haar lot deed zij vele schepen zinken. Dat blijkt uit de scheepsmast die ze achteloos in haar linkerhand houdt.

Wandelen door deze Romeinse villa is wandelen door de klassieke mythologie

Narcissus met de reflectie van zijn gelaat in het water

Wandelen door deze Romeinse villa is wandelen door de klassieke mythologie. We herkennen Narcissus die op zijn eigen gezicht verliefd wordt wanneer dat hij dat in het kristalheldere water van een heilige vijver gereflecteerd ziet. Zelfs de weerspiegeling is mooi weergegeven, merkt Antonía niet zonder fierheid op.

In een mozaïek met negen kleinere panelen is op de vier hoeken de verpersoonlijking van de seizoenen weergegeven, in wijzerzin is dat zomer, lente, herfst en winter, te beginnen van linksboven.

In het tablinum placht de heer des huizes zijn klanten en zijn gasten te ontvangen, te midden van prachtige muurfresco’s en kamerbrede vloermozaïeken

Tablinum – Triomftocht van Dionysios

In een Romeinse villa was het tablinum de vrij grote kamer waarin de heer des huizes zijn klanten en zijn gasten ontving. Een pronkstuk om mee uit te pakken dus, met prachtige fresco’s tegen de wanden en kamerbrede mozaïeken op de vloer. Alleen de mozaïeken hebben de tand des tijds goed doorstaan. Centraal staat de afbeelding van de Triomf van Dionysos. Het huis dankt er zijn huidige naam aan. Dionysos keert op zijn strijdwagen als overwinnaar van een oorlog in India terug, als buit heeft hij slaven en panters mee. In de hoeken van de mozaïek zijn de strijdvaardige tweelingbroers Castor en Pollux afgebeeld, een speer in de ene hand, de teugels van hun paard in de andere.

 

Rond het impluvium zijn aan drie zijden prachtige jachtscènes weergegeven

Huis van Dionysios – Impluvium – Jachtscènes

Centraal in het huis bevond zich het atrium, een ruimte met een open dak waarlangs zonlicht maar ook regen binnenviel. Vandaar de aanwezigheid van een impluvium, een ondiepe verlaging in het midden van de vloer. Daar werd het regenwater opgevangen, klaar voor gebruik. Rond dat impluvium zijn aan drie zijden prachtige jachtscènes weergegeven. We zien een jager die een panter te lijf gaat, een jachthond die in de poot van een wilde ezel bijt, enkele dieren die wegrennen – een beer, een wild zwijn, enkele moeflons, een tijger, …

 

Huis van Dionysios – Triclinium (eetkamer)

De panelen aan de vierde zijde van het impluvium daarentegen zijn aan vier mythologische thema’s gewijd. Ze worden tot de mooiste van de villa gerekend – met een lichte hang naar sensatie worden ze in de begeleidende teksten de Fab Four genoemd. Het zijn vooral bizarre liefdesgeschiedenissen die hier naar voren komen. Daar had de klassieke mythologie geen gebrek aan.

Zo is er de mozaïek van Pyramos en Thisbe. In de achtergrond zien we een tijger met de bebloede sluier van Thisbe. Ten onrechte denkt Pyramos dat zijn geliefde Thisbe door dat roofdier verscheurd is. Overmand door verdriet beneemt hij zich het leven. Een tragische wending die onwillekeurig aan Romeo en Julia doet denken.

De panelen aan de vierde zijde van het impluvium worden tot de mooiste van de villa gerekend – de Fab Four worden ze weleens genoemd

Huis van Dionysios – Impluvium – Thisbe en Pyramos

Poseidon en Amymone

Ook de lotgevallen van Poseidon en Amymone komen aan bod. Een bizarre soap is dat, de 50 dochters van de koning moeten met de 50 zonen van zijn broer trouwen. Eén van hen, Amymone, ontspringt de dans, terwijl haar 49 zussen tijdens de huwelijksnacht hun echtgenoot vermoorden. Straks moeten we Thuis nog een realistische soap gaan noemen.

Uiteindelijk bracht Daphnes vader redding door haar… in een laurierboom te veranderen

En wat te denken van de onbeantwoorde liefde van Apollo voor Daphne? De vrijpostige god bleef de arme nimf achternazitten, hoe vaak zij ook neen zei. Stalken noemen we dat tegenwoordig. Uiteindelijk bracht Daphnes vader redding door haar… in een laurierboom te veranderen. Als eeuwige blijk van respect voor Daphnes lot zouden overwinnaars in oorlogen voortaan met een lauwerkrans getooid worden.

 

Daphne en Apollo

Dionysios en Acme

Op het vierde paneel tekent Dionysos weer present, ditmaal in het aangename gezelschap van de nimf Acme. We zien er Icarios met in zijn handen de teugels van een ossenkar vol zakken wijn. Dionysos heeft hem immers geleerd hoe hij wijn kan maken. Zonder op de gevaren te wijzen. Twee herders krijgen in een gul gebaar wat wijn, maar raken snel dronken. Ervan overtuigd dat Icarios hen wou vergiftigen doden ze hem.

 

Icaros met ossenkar

Hippolytos en Phaedra

Verderop zien we Hippolytos met stijgende verbazing een brief lezen. Phaedra is hopeloos verliefd op hem, zo blijkt. De brandende toorts waarmee Cupido naar haar hart wijst, zegt genoeg. Maar Phaedra is zijn plusmama. Zulke relatie ziet Hippolytos echt niet zitten. Hoeft het gezegd dat Phaedra’s wraak dodelijk zal zijn?

De oppergod Zeus out zich als lid van de lgbti-gemeenschap door Ganymedes te ontvoeren, de mooiste knaap onder de stervelingen

Huis van Dionysios – Zeus ontvoert Ganymedes

In een hoekje is een van de vele avontuurtjes van Zeus weergegeven. De oppergod out er zich als lid van de lgbti-gemeenschap. Om Ganymedes te ontvoeren – de mooiste knaap onder de stervelingen, als we Homeros mogen geloven – verandert Zeus zich in een arend. Later zou dit thema zowel Rubens als Rembrandt inspireren.

Opgravingen hebben aangetoond dat het huis van Theseus de officiële residentie van de proconsul was

Met een laatste blik op een fiere pauw die met zijn blauwe staart staat te pronken verlaten we het pand. Maar het is nog niet gedaan. Nog zo’n indrukwekkend gebouw moet het Huis van Theseus geweest zijn. Opgravingen hebben aangetoond dat dit de officiële residentie van de proconsul was. Het gebouw dateert uit de 2e eeuw en blijkt de aardbeving overleefd te hebben, want het bleef bewoond tot de 7e eeuw toen roofzuchtige Arabieren de stad verwoestten. Centraal bevond zich weerom een atrium, met aan de ene zijde de vleugel met de publieke ruimten en aan de andere zijde die met de privé-vertrekken.

Betrad je het gebouw via de entreehal, dan lag een prachtige mozaïek aan je voeten. Vier panelen illustreerden evenzoveel scènes uit het leven van Achilles. Helaas is er daar maar een van bewaard gebleven, namelijk het tafereel waarin Thetis haar pasgeboren baby Achilles zijn eerste badje geeft. Een belangrijk ritueel in diens leven, maar het mag niet verward worden met het ogenblik waarop ze hem bij zijn achillespees neemt en in de Styx onderdompelt om hem onsterfelijk te maken.

Theseus houdt de hoorns van de Minotaurus vast, een verschrikkelijk monster, dat hij met het zwaard zal doden

Huis van Theseus – Theseus doodt de Minotaurus

Waarom ze dit het huis van Theseus noemen, wordt duidelijk in een van de andere publieke ruimten. Theseus is er afgebeeld op het ogenblik waarop hij eeuwige roem verwerft. In zijn linkerhand houdt hij de hoorns van de Minotaurus vast, een verschrikkelijk monster, half mens, half stier, dat zich in een labyrint in Kreta ophield. In zijn rechterhand houdt hij het zwaard waarmee hij het monster zal doden. Zijn blik lijkt enigszins afwezig in de verte te staren, alsof dit soort klussen dagelijkse kost waren voor hem.

De Minotaurus doden was één zaak, de uitgang van het labyrint vinden een andere. Nog nooit was er iemand in geslaagd levend uit het labyrint weer te keren. Maar dat was buiten Ariadne gerekend. Zij gaf Theseus de draad mee die hem hielp zijn weg terug te vinden. Op de mozaïek zien we Ariadne linksboven afgebeeld, de man daaronder verpersoonlijkt het labyrint. Een geraffineerd patroon rond de centrale medaillon moet de complexiteit van het labyrint verbeelden.

In het Huis van Aion ten slotte zijn alleen de mozaïeken van het triclinium blootgelegd. Elke Romeinse villa van aanzien beschikte over zo’n pompeuze eetkamer. Gasten werden er op delicieuse spijzen en dranken onthaald, maar dat was ondergeschikt aan de hoofdbedoeling – de gasten imponeren met de welstand van de pronkzieke gastheer. Het zijn dan ook overweldigende voorstellingen met een veelheid aan figuren die als een kamerbreed tapijt de vloer van de eetkamer bedekken.

Antonía wijst ze een voor een aan, de vijf panelen die nu aan onze voeten liggen. Zo is er de aantrekkelijke Leda, de koningin van Sparta, die op het punt staat in een rivier een bad te nemen. Maar er is een kaper op de kust – oppergod Zeus heeft zich in een zwaan vermomd om haar te kunnen benaderen. Op het paneel rechts daarvan krijgt baby Dionysos zijn eerste badje.

Overweldigende voorstellingen met een veelheid aan figuren bedekken als een kamerbreed tapijt de vloer van het triclinium

Huis van Aion – Triclinium – De kleine Dionysius krijgt zijn eerste bad

Een schoonheidswedstrijd vult het brede paneel in het midden. Cassiopeia is net tot winnares uitgeroepen. Maar niet iedereen is daar gelukkig mee. Rechts staan drie Nereïden te mokken omdat ze de duimen hebben moeten leggen.

 

Huis van Aion – Triclinium – Cassiopeia wint de schoonheidswedstrijd, …

…de Nereïden zijn ontgoocheld

Onderaan links geniet Dionysos eens te meer van zijn triomftocht. Normaal is dat een decadente bedoening, met dronken saters en extatische dansers alom. Maar op dit serene tafereel zijn die nergens te bespeuren. Was de opdrachtgever misschien een fatsoensrakker?

 

Huis van Aion – Triclinium – Apollo (rechts) wint de muziekwedstrijd, zijn uitdager Marsyas (links) krijgt de doodstraf

Rechts daarvan zien we wat er gebeurt als je de goden uitdaagt. Marsyas, een uitzonderlijk getalenteerde fluitspeler, bestond het om te beweren dat zijn talent zelfs dat van de goddelijke Apollo overtrof. Daar kwam een wedstrijd van, die Apollo met glans won. Maar daar liet hij het niet bij. Een god uitdagen, daar stond de doodstraf op. Twee krijgers grijpen Marsyas al bij de haren, klaar om Apollo’s bevel uit te voeren.

 

Huis van Aion – Triclinium – Triomftocht van Dionysios (detail)

Huis van Dionysios – Pauw

Niet alle mozaïeken worden tentoongesteld, legt Antonía uit terwijl we naar de bus terugkeren. Sommige zijn opgegraven en daarna met los zand afgedekt om ze tegen de elementen te beschermen – het hevige zonlicht, de zoute zeelucht, de regen. Wie weet wat er op deze uitgestrekte site nog te ontdekken valt.

 

Top

Donderdag 27 april | Limassol – Paphos – Zaventem

De weergoden staan niet langer aan onze kant, vanaf elf uur begint het flink te regenen. Erg is dat niet, per slot van rekening hebben we zeven dagen lang schitterend weer gehad. Dat de laatste dag dan een beetje in het water valt, daar hebben we weinig moeite mee.

Weer heeft Antonía enkele extra bezoekjes voor ons uit haar mouw geschud. Terwijl we westwaarts over de kustweg naar het oude centrum van Limassol rijden, mijmert ze luidop over het verleden. In 1965 was Apollonia het eerste en het enige hotel langs deze kust. Voor het overige was hier niets, geen enkel hotel, geen enkele winkel, geen enkel appartementsgebouw. Nu barst het hier van de hoogbouw. Dat is deels aan het toerisme toe te schrijven, maar ook aan buitenlanders die massaal naar Limassol gemigreerd zijn. Vooral Russen, zoals we zelf al op de menukaarten van de restaurants hebben kunnen opmerken.

Zelfs de promenade is nieuw. Vroeger reikte het zeewater tot net voor de huizen. Met een kunstmatige promenade heeft men een honderdtal meter land op zee teruggewonnen en er pieren, parken en parkeerplaatsen van gemaakt. Tussen de bomen is het heerlijk wandelen en joggen. Wat dieper in zee liggen zware rotsblokken. Golfbrekers zijn dat, ze zijn parallel met de kust gelegd om stranden te vormen en erosie tegen te gaan. Maar vandaag lijkt er van de zee geen dreiging uit te gaan. Haar oppervlak is zo vlak als dat van een biljarttafel, zo kalm is ze.

Aan de kade ligt de Kyrenia II, een zeewaardige kopie van het scheepswrak van meer dan tweeduizend jaar oud

Limassol – Kyrenia II

Sean dropt ons bij de marina van Limassol voor een wandeling langs de marina en door de oude stad. Het regent niet meer, de zon straalt tussen de wolken. Aan de kade ligt de Kyrenia II, een zeewaardige kopie van het scheepswrak van meer dan tweeduizend jaar oud waar we vorige vrijdag in de burcht van Kyrenia mee kennismaakten.

 

Limassol – Marina

Maar het zijn de protserige witte jachten die alle aandacht naar zich toe zuigen. Iedereen wil de grootste hebben, dat lijkt hier zonneklaar. En dan zien we niet eens de allergrootste jachten, want die liggen verder in zee waar het water dieper is.

 

Limassol – Oude stad

Reclamepanelen op en rond de marina spelen in op die sfeer. Zo leren we dat je al voor een luttele 69 950 euro eigenaar kan worden van een Maserati. Vastgoedkantoor Century 21 blijkt een koopje in de aanbieding te hebben – een Magnificent Villa with stunning sea views voor de Attractive price van 7,5 miljoen euro. Reikt je budget minder hoog, dan kan je altijd de aankoop overwegen van een meer bescheiden appartement van 2,5 miljoen euro.

Berengaria van Navarra werd koningin van Engeland, zonder ooit een voet op Engelse bodem te zetten – niet voor haar huwelijk, niet na haar huwelijk

Limassol – Kasteel

We laten de marina achter ons en trekken de oude stad in. Wat sinds 1987 een museum is, was in de 12e eeuw een kasteel. Daar was het dat de Engelse koning Richard Leeuwenhart in 1191 met Berengaria van Navarra huwde. Zo werd deze Spaanse edelvrouw koningin van Engeland, zonder ooit een voet op Engelse bodem te zetten – niet voor haar huwelijk, niet na haar huwelijk. In de 15e eeuw maakten Venetianen het gebouw met de grond gelijk. Later werd het door Ottomanen heropgebouwd. Daar dankt deze stroeve steenmassa haar vormloos voorkomen aan. Toen de Britten het hier voor het zeggen hadden, maakten ze er een gevangenis van.

 

Fundamenten van vroegere kerk

Ayia Napa-kathedraal

Cami Kebir, de Grote Moskee, herinnert ons eraan dat dit stadsdeel ooit bijna uitsluitend door Turken bewoond werd. Nog altijd steekt de minaret hoog boven de omringende huizen uit. De moskee blijkt op de fundamenten van een kerk gebouwd te zijn, we zien de rondingen van de fundamenten van de apsis. Hier en daar zijn in de huizen elementen van de Ottomaanse bouwstijl te herkennen. In de buurt bevindt zich ook een voormalige karavanserai uit het begin van de 20e eeuw.

Stadsontwikkeling, daarin waren de Ottomanen niet geïnteresseerd

Herenhuizen in Agiou Andreou

Drie eeuwen lang zwaaiden de Ottomanen de plak in Limassol. Maar stadsontwikkeling, daar waren ze niet in geïnteresseerd. Publieke gebouwen waren er niet – geen scholen, geen hospitalen, geen administratieve gebouwen, zelfs geen verharde wegen. Pas in 1882 legden de Britten hier een eerste verharde straat aan, de Agiou Andreou. Kort daarna kwam de straat tot bloei. Rijke families lieten architecten uit Griekenland overkomen om statige herenhuizen te bouwen.

Een stemmig pleintje is naar Saripolou genoemd, de auteur van de eerste Griekse grondwet. Door een grote boogpoort betreden we de aanpalende centrale markt. Het lijkt eerder een verzameling van eethuisjes annex crèche dan een markt.

Ktisis verpersoonlijkte de schepping van de wereld, kennelijk is dat ook de ambitie van de Cyprus University of Technology

Ktisis als embleem van de universiteit

Op de gevel van de Cyprus University of Technology herkennen we het embleem van Ktisis, de jonge vrouw die met de maatstaf in de hand op de mozaïekvloer van het Huis van Eustolios in Kourion afgebeeld was. Zij verpersoonlijkte de schepping van de wereld, kennelijk is dat ook de ambitie van deze unief.

 

Limassol – Stadhuis

Langs de commerciële haven van Limassol voert Sean ons nu westwaarts. Die haven dateert pas van 1973. Toch moest ze reeds in 1974 uitgebreid worden om na de Turkse invasie het verlies van de haven van Famagusta te compenseren.

Gaandeweg belanden we tussen bloeiende boomgaarden van citrusvruchten. Elk jaar exporteert Cyprus liefst 11 000 ton aan citrusvruchten – sinaasappelen, citroenen, tangerines, mandora’s, pompelmoezen, … Vanzelfsprekend is dat niet, want citrusvruchten kende men vroeger helemaal niet op Cyprus. Pas tijdens het interbellum van de vorige eeuw zijn ze door joden geïntroduceerd. Bovendien was dit eertijds moerassig gebied. Het zijn de Britten die hier omstreeks 1880 sequoiabomen begonnen te planten om de moerassen droog te zuigen. Tegenwoordig blijkt dat een meesterzet geweest te zijn. Het plukken van de citrusvruchten gebeurt van oktober tot juni. Sommige soorten leveren twee tot zelfs drie oogsten per jaar.

Een verfijnde bouwstijl moet je in dit gebouw niet zoeken. Saaie robuustheid was de norm

Kolossi – Kasteel

Half vier is het wanneer we bij het kasteel van Kolossi arriveren. Een kasteel is het eigenlijk niet, wel een donjon, een enorme woontoren van drie verdiepingen. Wellicht stond hier in 1210 al een kasteel dat door de Fransen gebouwd was, maar in zijn huidige vorm dateert het van 1454. Dat was het werk van de Hospitaalridders onder leiding van een zekere Louis de Magnac. Zijn wapenschild op de buitenmuur herinnert ons daaraan.

 

Wapenschild

Een verfijnde bouwstijl moet je in dit gebouw niet zoeken. Saaie robuustheid was de norm, het kasteel was strategisch gelegen en moest makkelijk te verdedigen zijn. De burcht is 21 meter hoog, de muren zijn 1,25 m dik. Wat maakt dat de openingen voor de ramen breed genoeg zijn om er stenen zitbanken in aan te brengen.

Hoog boven je hoofd kan je de vijf mezekouwen zien waarlangs aanvallers indertijd met stenen, kokende olie of brandende pek bekogeld werden

Mezekouwen

Eertijds betrad je het gebouw op de eerste verdieping via een ophaalbrug. Tegenwoordig gebeurt dat nog altijd zo, maar dan via een vaste brug die daarvoor in de plaats gekomen is. Hoog boven je hoofd kan je dan de vijf mezekouwen tussen de korbelen zien. Vierkante openingen zijn dat, waarlangs de verdedigers van het kasteel indertijd aanvallers met stenen, kokende olie of brandende pek konden verwelkomen.

Eerst nemen we een kijkje in de kelderruimte. Drie donkere tongewelven treffen we daar aan, waarschijnlijk werden ze als opslagruimte gebruikt. Dan naar de eerste verdieping. Complex is de inrichting niet. Twee grote, rechthoekige zalen met gewelfde plafonds vullen de ruimte. Aan weerszijden zijn gaten in de hoge wanden aangebracht. Vermoedelijk werden daar steunbalken in geplaatst om een houten tussenvloer te creëren. Die kon dan als opslagruimte of als slaapplaats dienen. Een kleiner raam voorzag deze extra vloeroppervlakte van licht.

Twee grote, rechthoekige zalen met gewelfde plafonds vullen de ruimte

Kolossi – Kasteel

Een muurschildering op een van de wanden van de oostelijke zaal lijkt erop te wijzen dat hier de erediensten voor de gemeenschap gehouden werden. Het fresco dateert uit de 15e eeuw en stelt Jezus aan het Kruis voor, samen met de Maagd Maria en de Heilige Johannes. De westelijke kamer beschikte over een grote open haard en latrines. Vermoedelijk deed deze ruimte als eetzaal dienst.

 

 

Net als de eerste verdieping telt ook de tweede verdieping niet meer dan twee grote, rechthoekige zalen. Ook hier laten de hoge, gewelfde plafonds ruimte voor een tussenvloer. Beide zalen beschikten over een open haard, een van beide ook over latrines. Vermoedelijk waren dit de privévertrekken van de kasteelheer.

Suikerrietplantages zijn er tegenwoordig niet meer, maar in de middeleeuwen was suiker in deze regio een belangrijk exportproduct. Dat was de heren van Kolossi niet ontgaan. Naast hun kasteel hadden ze een suikerfabriek geïnstalleerd. Tegenwoordig resten daar alleen maar nauwelijks herkenbare ruïnes van. Momenteel zijn archeologen die aan het opgraven.

In de middeleeuwen was suiker in deze regio een belangrijk exportproduct

Kolossi – Kasteel

Ruïnes van de suikerfabriek

Een aquaduct zorgde er eertijds voor dat voldoende water aangevoerd werd om een bovenslagsmolen aan te drijven. De draaiende molensteen plette het suikerriet tot een donkerbruine vloeistof. Hoe langer men die vloeistof liet koken, des te witter het eindproduct was. Een lucratieve bedrijvigheid was het, deze handel in suiker, die veel voorspoed met zich meebracht, maar soms ook ellende. Want de economische welvaart maakte van de burcht een aantrekkelijke prooi voor sommige legers.

De economische welvaart maakte van de burcht een aantrekkelijke prooi voor sommige legers

Even na vier vertrekken we voor onze laatste bestemming. Spraakwaterval Antonía grijpt de gelegenheid te baat om nog een laatste keer over haar land en haar volk uit te wijden. Geboortes worden in Cyprus amper gevierd, zo blijkt, doopsels daarentegen gaan met een feest gepaard dat de vergelijking met een huwelijksfeest kan doorstaan. Over huwelijken gesproken, vrouwen doen er goed aan te trouwen tussen hun 20e en hun 26e, aldus Antonía. Want daarna maken ze op de huwelijksmarkt nog maar weinig kans – veel te oud, weet u wel. Mannen daarentegen overschrijden hun houdbaarheidsdatum pas op hun 35e.

Zo ging het vroeger althans. Maar toen kwamen de Russen. Want het waren niet alleen mannen die de weg vonden naar Cyprus, ook vrouwen verschenen op het toneel. Cypriotische mannen vonden die wulpse blauwogige blondines best aantrekkelijk, leeftijd speelde plots geen rol meer. Russische vrouwen van hun kant zagen de kans schoon om een Cypriotisch paspoort te verwerven. Weliswaar kon je onder de vorige regering een paspoort ook gewoon kopen, maar daar moest je dan wel 2 miljoen euro voor neertellen. Dan was een huwelijk een pak goedkoper. Per slot van rekening was zo’n paspoort goud waard, want sinds 2004 kan je er overal in de Europese Unie mee terecht.

Dat Russische vrouwen en echtscheidingen op Cyprus met elkaar verbonden zijn zoals hamer en aambeeld, staat voor Antonía dan ook buiten kijf. Maar ook de bankencrisis van 2014 heeft tot nogal wat echtscheidingen geleid, omdat velen hun geld en/of hun job verloren. De hoge levensduurte noopt jongeren er tegenwoordig vaak toe na hun huwelijk bij een van hun ouders in te trekken. Zo leven er vaak drie generaties onder een dak.

Ondertussen is de site van Apollo Hylates aan het raam verschenen, een van de belangrijkste religieuze centra van het oude Cyprus. Bijna twaalfhonderd jaar was dit heiligdom continu in gebruik, van de 8e eeuw v.Chr. tot 365 n.Chr. Toen maakte een zware aardbeving er definitief een einde aan.

Een buitengewoon lange periode is dat, maar aanvankelijk was het niet Apollo die hier aanbeden werd, maar wel de natuurgod Hylates. Met de komst van de Grieken werd Hylates gaandeweg met Apollo vereenzelvigd, net zoals dat tussen Hathor en Aphrodite gebeurde. Maar in dit geval bleef de naam Hylates behouden, zodat we nu van Apollo Hylates spreken, de Apollo van de Bossen.

Daarom ook bevindt het heiligdom zich al eeuwenlang midden in de natuur, ver verwijderd van elke vorm van menselijke bewoning, meer bepaald op een lichte verhevenheid op de oude weg tussen Kourion en Paphos vanwaar je in de verte de zee kan zien.

Bijna twaalfhonderd jaar was het heiligdom van Apollo Hylates continu in gebruik

Apollo Hylates – Palaestra

Of je nu van Kourion in het oosten kwam, of van Paphos in het westen, steeds betrad je het domein langs een monumentale poort. Dat was althans in de Romeinse tijd het geval. Want enkel de Apollotempel en een beperkt aantal andere gebouwen dateren uit de Hellenistische tijd. Het zijn de Romeinen die in de 1e eeuw n.Chr. een enorme bouwwoede aan de dag legden en het gros van de gebouwen oprichtten. Zij waren het die rond het domein de temenos bouwden, de muur die de gewijde grond van de omliggende profane percelen scheidde, met daarin ook de toegangspoorten.

 

Apollo Hylates – Gastenverblijven

Van die monumentale poorten blijft tegenwoordig helaas niets meer over. Wel zien we aan onze linkerkant de resten van de palaestra, een soort sportarena waar atleten oefenden. Verderop zien we de stoa, een zuilengang waarachter zich vertrekken bevonden die waarschijnlijk als slaapzalen voor tempelbezoekers dienst deden. Rechts bevindt zich onder meer de verblijfsruimte van de priesters en een soort schatkamer waar de kostbaarste offergaven bewaard werden.

 

Archaïsch altaar

De licht hellende Heilige Straat brengt ons naar het heiligdom. Hier bevinden zich de oudste structuren. Zoals een altaar uit de archaïsche tijd waarop dieren geofferd werden. Niet zonder moeite herkennen we de steen waaraan de dieren vastgebonden werden en de stenen die als offertafel dienden. Het vlees werd aan de offeraars gegeven – per slot van rekening waren ze ver van huis en moesten ze eten – de lever en de nieren werden gebruikt om voorspellingen te doen. Naar verluidt was het terrein rond het altaar met een enorme hoeveelheid as en verkoolde botten bedekt. Er is een grote hoeveelheid potscherven van omstreeks 600 v.Chr. aangetroffen, maar ook eentje van omstreeks 2200 v.Chr. Wat doet vermoeden dat hier al meer dan vierduizend jaar geleden rituele offers gebracht werden.

De kapitelen gelijken sterk op die van het Jordaanse Petra

Apollo Hylates – Apollotempel

Wat aan de Apollotempel vooral opvalt, is hoe ontzettend klein hij is. Het brandpunt van een van de belangrijkste cultussen op Cyprus was dit, toch mat het gebouw niet meer dan acht meter op tien en telde het ocharm vier zuilen. Waarvan er tot overmaat van ramp slechts twee overeind staan. Het beeld van Apollo in het heiligdom was navenant. Hier geen groots beeld van een imponerende god, wel een opdondertje van ongeveer een halve meter. Wat niet wegneemt dat je het beeldje best niet aanraakte. Want dan werd je van de nabijgelegen kliffen in zee geworpen, lezen we bij de Griekse geograaf Strabo in het begin van onze jaartelling.

In het frigidarium zijn vage sporen van een mozaïek aan te wijzen

Antonía vestigt onze aandacht op de kapitelen bovenaan de twee zuilen. Die zijn noch Dorisch, noch Ionisch, noch Korinthisch. Waar de bouwheren hun inspiratie vandaan haalden, weet men niet met zekerheid, maar deze kapitelen gelijken sterk op die van Petra, de Jordaanse rode stad die uit de rotsen gehouwen is.

Romeinse baden – Hypocaustum

We zakken terug af naar het Romeinse gedeelte en werpen een blik op de thermische baden. Groot waren ze niet, deze badruimten, maar daar was een reden voor. Ze waren immers uitsluitend voor de atleten bestemd, gewone tempelbezoekers hadden hier niets te zoeken. In het frigidarium zijn vage sporen van een mozaïek aan te wijzen.

 

Bloeiende salie

Zo komt er een einde aan onze verkenning van Cyprus, het fascinerende eiland met zijn wonderlijke mix van invloeden en culturen. We zetten koers naar de luchthaven van Paphos. Even na zes nemen we er afscheid van onze voortreffelijke begeleiders, chauffeur Sean en reisgids Antonía. Om kwart voor negen stijgen we op voor een vlucht van vier uur en een kwart. In Zaventem is het 11 °C en regent het lichtjes. Dat wordt weer wennen.

Top

Jaak Palmans
© 2023 | Versie 2023-09-12 19:52