Langs cañόns en quebrada’s
Argentinië | Anno 2015
Maandag 13 juli | Salta
Dinsdag 14 juli | Salta – Cafayate
Woensdag 15 juli | Cafayate – Salta
Maandag 13 juli | Salta
Een hobbelige afdaling door turbulente luchtlagen zet ons even voor drie neer op de Aeropuerto Internacional de Salta Martín Miguel de Güemes, een winderige luchthaven tussen hoge bergen iets ten zuiden van Salta, in de noordwestelijke uithoek van Argentinië.
Het is even zoeken naar onze begeleider. Dan daagt ene Gonzalo op. Fier haalt hij zijn beste Nederlands boven om ons te begroeten: “Goede morgen, lekker ding”. Waar hij dat vandaan heeft, laat zich makkelijk raden. Er schieten ons meteen nog enkele andere leuke frasen te binnen, waarmee we met genoegen de komende dagen zijn kennis van de taal van Vondel zullen uitbreiden.
Zijn herkomst is Italiaans, zijn familie is na de eerste wereldoorlog uitgeweken. Zijn vrienden noemen hem Turco. Ook wij mogen hem zo noemen, als we Gonzalo te moeilijk vinden. Hij heeft chauffeur Marcos mee, en een vrij nieuw Mercedes Benz Sprinter-busje – amper 10 000 km op de teller.
De wind die je hier bijna van je sokken blaast, is de viento norte
Salta ligt op een hoogte van 1 187 m en telt 530 000 inwoners, zo steekt Gonzalo van wal, terwijl Marcos koers zet naar de Cerro San Bernardo, een berg die ruim 200 m boven de stad uit rijst. De wind die je hier bijna van je sokken blaast, is de viento norte, een warme, droge wind uit het noorden. Zo sterk is hij vandaag, dat zelfs het kabelspoor, de Teleferico San Bernardo, zijn activiteiten heeft moeten staken.
Wanneer de stad gesticht is en door wie, is met ongewone precisie gekend – op 16 april 1582 door conquistador Hernando de Lerma. Een tussenstop zou het worden op de 4 000 km lange route van het Peruaanse Lima naar het Argentijnse Buenos Aires, dwars door Zuid-Amerika. De stichter houdt er een standbeeld op de Plaza 9 de Julio aan over, en ook de vallei is naar hem genoemd.
Eén van de eerste gebouwen die aan de rand van het plein opgetrokken werden, is de witte Cabildo, het raadhuis. De huidige versie van de imposante Catedral Basilica de Salta verscheen pas tussen 1858 en 1888 aan de overkant van het plein, in de toenmaals populaire Italiaanse neoklassieke stijl – al waren het architecten uit Barcelona die het gebouw ontwierpen.
Maximum zes bouwlagen tellen de gebouwen hier. Aardbevingen zijn hier immers dagelijkse kost. De meeste merk je niet eens op, aldus Gonzalo.
Volkomen terecht verklaarde de gemeenteraad van Salta deze gebeurtenissen op formele wijze miraculeus
Met de aardbeving van 13 september 1692 was dat anders. Een kracht van 7,0 op de schaal van Richter had ze, het epicentrum lag pal onder Salta. De stad werd zwaar beschadigd. Maar in de kathedraal was iets heel bijzonders aan de hand. Het beeld van de maagd Maria was van een drie meter hoge sokkel gevallen, maar volkomen intact gebleven, en lag voor het beeld van de gekruisigde Christus op de grond – alsof ze Hem smeekte de stad te beschermen. Meer nog, toen de beelden op 15 september naar buiten gedragen werden om verdere schade te voorkomen, hielden de aardschokken op.
Salta – Señor del Milagro |
|
Virgen del Milagro |
Volkomen terecht verklaarde de gemeenteraad van Salta deze gebeurtenissen op formele wijze miraculeus. Voortaan zouden de beelden als Señor y Virgen del Milagro door het leven gaan – de Heer en de Maagd van het Mirakel. Nog steeds trekt elk jaar op 15 september een processie uit met de twee beelden. Tijdens die festiviteiten zwelt de bevolking van Salta tijdelijk aan tot 800 000.
Een fantastische streek is dit, aldus Gonzalo. Het droge, subtropische klimaat creëert een unieke natuur, met vulkanische meren, zoutvlaktes en actieve vulkanen. Met 6 793 m is de Llullaillaco zelfs één van de hoogste vulkanen ter wereld. Goud, zilver, lithium en vele andere grondstoffen liggen bij manier van spreken voor het rapen. Paprika wordt hier geteeld, tabak, sojabonen, suikerriet, er wordt zelfs wijn geproduceerd. Niet voor niets heeft de stad het koosnaampje Salta la Linda – Salta de Bekoorlijke.
Salta – Teleferico San Bernardo
Ondertussen hebben we de top van de San Bernardo bereikt, de berg die over de stad uitkijkt. Het is er druk, auto’s staan er bumper tegen bumper langs de smalle weg geparkeerd. Voor het lokale toerisme is dit het hoogseizoen. Met wat moeite breekt de zon door de wolken, de witte stad met het rechthoekige stratenpatroon ligt aan onze voeten.
Dat de Teleferico San Bernardo vlot zijn rondjes draait, ontgaat ons niet. Kennelijk heeft de viento norte aan kracht ingeboet. Met het kabelspoor glijden we langs de berghelling naar beneden, de witte stad en Marcos’ bus tegemoet.
Standbeeld van Martín Miguel de Güemes
Meteen voert Gonzalo ons naar het standbeeld van Martín Miguel de Güemes. Een spilfiguur tijdens de opstand tegen de Spanjaarden was dat. Wat de populaire José de San Martín voor Buenos Aires was, was Martín Miguel de Güemes voor Salta. Toch staat zijn standbeeld niet in het centrum van de stad, maar in een verre uithoek, aan de voet van de San Bernardo, merkt Gonzalo verongelijkt op. Dat wijt hij aan de notabelen van de stad, die van deze gaucho niet wilden weten. Diens leger bestond indertijd uit arme gaucho’s of veedrijvers, en hij schroomde zich niet de rijke landeigenaren te verplichten bij te dragen in de kosten van de oorlogvoering.
De notabelen van de stad wilden van deze gaucho niet weten
Amper acht kilometer hier vandaan ligt San Lorenzo, aan de voet van bergwanden die 900 tot 1 500 m boven het dorpje rijzen. Vochtige lucht die tegen die bergwand omhoog gejaagd wordt, koelt af, waardoor zich wolken vormen. Een vochtig subtropisch microklimaat is daar het gevolg van. Het regent er meer dan elders, soms valt er zelfs sneeuw. De weelderig groene vegetatie die daaruit voortspruit, moeten we beslist gezien hebben, klinkt het enthousiast bij Gonzalo.
Dus rijden we naar de groene kloof, ook al is het ondertussen bijna volledig duister. Nog net kunnen we de donkere silhouetten ontwaren van somptueuze residenties van rijke lui die hier blijkbaar een stek hebben. Van de weelderige vegetatie zien we niet meer dan wat duistere schimmen. In enkele souvenirwinkeltjes brandt nog licht. Lichtjes vertwijfeld probeert Gonzalo ons tot enige actie te verleiden. Koffie? Thee? Wc? Shop? We lusten er geen pap van.
Catedral Basilica de Salta
Onverrichter zake maakt Marcos rechtsomkeer, maar Gonzalo’s voluntarisme blijft onaangetast. Twintig voor acht is het als we de Catedral Basilica de Salta bereiken. Onder de arcaden en tussen de bomen op het plein heerst een gezellige drukte. Bij bankautomaten staan mensen in ellenlange rijen aan te schuiven – dit lijkt Griekenland wel.
Catedral Basilica de Salta
De kerk zit afgeladen vol. De mis loopt net ten einde, maar niet alle kerkgangers schuifelen meteen naar buiten. In de kapellen aan weerszijden van het hoofdaltaar kunnen ze bij Señor del Milagro en Virgen del Milagro met hun zorgen terecht. In een lange rij staan ze hun beurt af te wachten voor een kortstondig persoonlijk onderhoud met de gekruisigde Christus. Aan diens voeten prevelen ze hun bedes. In een zijbeuk neemt een priester de biecht af.
Señor del Milagro |
|
|
Dinsdag 14 juli | Salta – Cafayate
Een een-tweetje naar Cafayate – ongeveer 190 km ten zuiden van Salta – dat is ons programma voor vandaag en morgen. Via de Quebrada de las Conchas zullen we vandaag naar Cafayate afzakken, om morgen via Molinos, Cachi en Cuesta del Obispo naar Salta terug te keren.
El Capitan Miguel, zoals Gonzalo hem noemt, neemt vanaf nu de plaats in van chauffeur Marcos. Het blitse busje van gisteren blijft op stal, we moeten het stellen met een wat afgeleefde Sprinter met ruim 147 000 km op de teller. Verbazen hoeft dat niet, de komende dagen krijgen we immers onverharde wegen te verwerken en dan pak je beter niet uit met je beste voertuig. Ook de temperatuur gaat er niet op vooruit – Gonzalo stelt een middagtemperatuur van 11 °C in het verschiet. In Cachi zou het gisteren zelfs gesneeuwd hebben.
Om kwart voor acht zet Miguel er in volle duisternis de beuk in. Alsof ze daar de ganse nacht gebivakkeerd hebben, staan mensen nog steeds in rijen van tientallen meters lang voor bankautomaten aan te schuiven.
|
|
Cocablaadjes ‘San Silvestre’ |
Via de Ruta Nacional 68 trekken we zuidwaarts door de vallei van de Lerma. Maar eerst moet er gefoerageerd worden. Want Gonzalo heeft verse blaadjes yerba mate nodig, voor zijn dagelijkse porties thee. En verse cocabladeren, in het vooruitzicht van de hoge passen die we zullen kruisen. Voor dat laatste is San Silvestre de uitgelezen leverancier. Het is er een hectische toestand, een half dozijn toeristenbusjes zijn er neergestreken met precies dezelfde intentie. Onverrichter zake rijden we verder.
Ruta Nacional 68
De oostelijke precordillera, zo noemen ze hier de oostelijke uitlopers van de Andes. Ze zijn ouder dan de Andes zelf, maar ze zijn het resultaat van precies hetzelfde subductieproces, aldus Gonzalo – al bestaat daar geen wetenschappelijke eensgezindheid over.
Door subductie schuift de oceanische Nazcaplaat tegen ongeveer zes centimeter per jaar onder de continentale Zuid-Amerikaanse plaat, waardoor die opgetild wordt. Erosieprocessen hebben in die oude bergen de fascinerende vormen en kleuren geboetseerd die we de komende dagen zullen observeren. Maar ook mooie cactussen zullen we te zien krijgen, vele soorten vogels en vele soorten spinnen – onder meer de vogelspin, de zwarte weduwe en de tijgerspin. Maar de wind die uit de bergen neerdaalt, zal zeer koud zijn, voegt hij er aan toe.
Terwijl buiten de dageraad naakt, etaleert Gonzalo de accessoires die je voor de bereiding van een portie mate nodig hebt – een thermoskan met heet water, een cuia of drinkbeker in de vorm van een kalebas, een zilveren bombilla of zuigrietje, een voorraad droge blaadjes van de yerba mate, en een schoudertas om al dat gerief in op te bergen. Het zuigrietje is van een filtertje voorzien, waardoor de fijngemalen blaadjes niet meegezogen worden.
Mate drink je traditioneel in een sociale context
Mate drink je traditioneel in een sociale context. Het kalebasje met het zuigrietje doet de ronde, iedereen mag eens proeven. Een vrij bittere smaak is het, die ons niet meteen kan bekoren. Buiten hangt een dichte grijze bewolking laag boven de vallei.
Een Maxi Kiosco in een rustig dorpje langs de weg lost ons bevoorradingsprobleem op. Voor 40 peso – drie euro – schaft Gonzalo zich een pakje Coca Seleccionada y Comun aan, geïmporteerd uit Bolivia. In Argentinië is het gebruik van cocablaadjes legaal, maar het aanplanten niet. In Bolivia betaal je voor 1 kg 350 peso, hier 700 peso.
Cocabladeren kauwen werkt uitstekend als preventie tegen hoogteziekte, legt hij uit. Met wat geluk zie je zelfs roze olifanten. En ezels die door de lucht vliegen. Je kauwt er een uurtje op en dan spuug je ze uit. Combineer je de cocablaadjes met whisky, dan heb je zowaar het equivalent van viagra. Dat willen wij ook weleens proberen – voorlopig zonder whisky. Maar roze olifanten, of ezels in de lucht, krijgen we niet te zien – hooguit een handvol ezels in een bus.
Quebrada de las Conchas
Omstreeks half tien heeft de zon definitief een plaatsje aan de deels blauwe hemel verworven. Toch is het nog altijd maar 7 °C. De politiecontrole in Talapampa legt ons geen haarbreed in de weg. Wat verder daagt de Parador Posta de las Cabras op. Hier verkopen ze quesos artisanales, ambachtelijk geproduceerde geitenkazen. Voor Miguel de plek om even te verpozen.
Een kloof is een kloof, maar hier hebben ze cañóns en quebrada’s
Stroomopwaarts langs de Río de las Conchas zetten we onze tocht verder. Niet meer dan een handvol huizen telt het bescheiden dorpje Alemanía. Zijn naam dankt het aan het feit dat de eerste bewoners uit Duitsland kwamen.
Quebrada de las Conchas
Eén bocht verder dringen we de 75 km lange Quebrada de las Conchas binnen. Een kloof is een kloof, maar hier hebben ze cañóns en quebrada’s. Beide hebben ze steile rotswanden, maar het verschil zit hem in de breedte – een cañón is erg smal, een quebrada is wat breder.
Quebrada de las Conchas
De rotsen die we tegenwoordig in de Quebrada de las Conchas waarnemen, zijn 90 tot 60 miljoen jaar geleden tijdens het Mesozoïcum en Cenozoïcum gevormd. Hun okerrode kleur is aan een overmaat aan ijzeroxide te wijten. Geologisch gezien is de kloof zelf echter van recente signatuur. Pas de afgelopen twee miljoen jaar hebben tektonische bewegingen de breuk veroorzaakt.
Quebrada de las Conchas
Miguel dropt ons in een brede bocht te midden van de indrukwekkende rotsformaties. De zon straalt, de blauwe lucht is vrijwel wolkeloos, maar de thermometer blijft op 10 °C steken. De koude noordenwind haalt de gevoelstemperatuur nog wat verder onderuit.
Quebrada de las Conchas
Sedert 1995 vormt deze quebrada een beschermd natuurreservaat. Zijn naam dankt hij aan de fossiele schelpen die hier gevonden zijn. Maar ook voetafdrukken van dinosauriërs zijn in de mariene en continentale kalksteenlagen aangetroffen, en zelfs fossiele stromatolieten. Ooit zal het gebied door de Unesco als werelderfgoed erkend worden. Dat is althans de overtuiging van Gonzalo.
La Garganta del Diablo |
|
El Anfiteatro |
In die rotsformaties hebben wind en water bijzondere structuren uitgeschuurd. Eén daarvan is de La Garganta del Diablo, de Duivelskeel, een gigantische schoorsteen uitgesleten in de rotswand. Verderop treffen we El Anfiteatro aan, een cilindrische koker met een markante akoestiek. Hoog tegen de rotswand zijn de sporen zichtbaar van een droge waterval. Het is er een drukte van je welste – als je even niet oplet, loop je het risico een selfiestick in een neusgat te krijgen.
Als je even niet oplet, loop je het risico een selfiestick in een neusgat te krijgen
Een korte klimpartij brengt ons naar het imposante uitzichtpunt Mirador Tres Cruces. Mild werpt de zon er haar stralen over de brede vallei, waar de Río de las Conchas stilletjes tussen bleekgroene zandbanken meandert, aan alle kanten omgeven door okerrode bergen.
Mirador Tres Cruces
Na al dat fraais kan El Sapo, een grotesk conglomeraat in de vorm van een kikker, ons amper nog bekoren.
Voor La Yesera daarentegen willen we best nog weleens uit ons busje komen. Nog verrassender, nog bizarder zijn hier de grillige vormen en de uiteenlopende kleuren van de geërodeerde kammen, de geplooide gesteentelagen, de pieken en de kliffen. Een belangrijke vindplaats van fossiele vissen is dit, wat er op lijkt te wijzen dat zich hier ongeveer 15 miljoen jaar geleden de laatste doorgang van de zee naar het vasteland zou hebben bevonden.
La Yesera
La Yesera
La Yesera
La Yesera
La Yesera
Waar de kloof in de brede vallei van de Calchaquí uitmondt, rijst in de verte een rots op als was het de boeg van de zinkende Titanic. Een eenzame boom, weinig meer dan een struik, met kale, groengele takken, voelt zich hier thuis. Een brea is dat, een boom die weinig water behoeft en gemakkelijk droge gebieden koloniseert. Deze plek dankt er haar naam aan – La Brea. Een winderige plek is het – opletten dat onze broek niet afwaait. De dichte stofwolk in de verte is Cafayate, onze bestemming, een stadje met zo’n 20 000 inwoners.
Brea |
|
Cactus |
De strakke wind jaagt zandslierten over de kaarsrechte weg. Paarden staan ruggelings tegen de wind, terwijl zandkorrels langs hun lijf gieren. Stofnevels versluieren het vlakke landschap.
Toch zijn het wijngaarden die in dit gure decor de toon zetten. Want hier, nota bene 1 800 m boven de zeespiegel, wordt wijn geproduceerd, glundert Gonzalo. De fameuze vino de altura, de hoogtewijn is dat – witte wijn op basis van de torrontés, een lokale druif, en rode wijn op basis van de malbec. Liefst 36 wijnbouwers zijn hier bedrijvig.
Paarden staan ruggelings tegen de wind, terwijl zandkorrels langs hun lijf gieren
Kwart na een is het als we bij La Carreta de Don Olegario op de Plaza 20 de Febrero neerzijgen voor de lunch.
Een uurtje later bollen we tussen de wijnranken door het domein van de Finca Quara binnen. Met die fameuze wijnen willen we best weleens kennismaken. Maar het zit ons niet mee. Twee grote groepen zijn ons voorgegaan en er zijn slechts twee gidsen beschikbaar.
Cafayate – Wijndomein Finca Quara
Gonzalo improviseert dan maar een minirondleiding. Op het einde van de 19e eeuw vestigde José Fortunato Lavaque, een immigrant uit Libanon, zich in deze regio en startte een eigen wijnproductie op – ongeveer 1 500 hectoliter per jaar. Meer dan een eeuw later zitten ze aan de vijfde generatie wijnbouwers en wordt wijn op industriële schaal geproduceerd.
De terroirs van de Calchaquívallei worden tot de hoogste ter wereld gerekend – tussen 1 600 en 3 100 meter boven de zeespiegel worden hier druiven geteeld. Het seizoen mag dan zeer kort zijn, het droge en zonnige klimaat compenseert dat ruimschoots. Zo droog is het, dat er geïrrigeerd moet worden. Ook koude en hagel kunnen een probleem vormen. Maar de gevreesde phylloxera, de druifluis die de wijnstokken genadeloos verwoest, dringt op deze hoogte niet door. Bezoekers worden dan ook niet tussen de wijnranken toegelaten, om besmetting te voorkomen.
De terroirs van de Calchaquívallei worden tot de hoogste ter wereld gerekend
De witte torrontés is een druif van hier – eigenlijk een mix van de muskaatdruif en de lokale Criolla Chica. De donkere malbec daarentegen is uit het zuidwesten van Frankrijk afkomstig. Eenmaal per jaar wordt er geoogst, doorgaans tussen december en maart. De hoge wijnranken worden manueel geplukt, maar steeds meer hanteert men lage wijnranken die machinaal geplukt kunnen worden.
The proof of the pudding is in the eating. Nieuwsgierig zakken we naar de proeverij af en degusteren een zoeterige, maar smakelijke Torrontés en een verdienstelijke Gran Malbec, een jaar op eik gelagerd.
Om sporen van de oorspronkelijke bevolking van de Calchaquívallei aan te treffen, moeten we nog een vijftigtal kilometer verder zuidwaarts trekken. Daar, aan de voet van de 2 300 m hoge Alto del Rey, liggen de ruïnes van Quilmes, een vesting van de Diaguita.
Een grijs wolkendek heeft ondertussen het firmament ingenomen. Dichte stofnevels worden door de wind opgejaagd en onttrekken de horizon aan het zicht. We prijzen ons gelukkig dat we vanmorgen in de quebrada prachtig open weer hadden.
De berg omarmt het dorp aan weerszijden – als een liefhebbende vader die zijn kind beschermt
Quilmes
Om kwart na vier bereiken we de site en kuieren naar het plein in het laagste deel van de stad. Een heilige stad is dit voor de plaatselijke bevolking, aldus Gonzalo. Tegenwoordig leven de mensen beneden in de vallei tussen de vruchtbare gronden, maar indertijd vestigden ze zich hier tegen de berghelling, met de Alto del Rey als rugdekking. Twee uitlopers van de berg omarmen het dorp aan weerszijden – als een liefhebbende vader die zijn kind beschermt, preciseert Gonzalo. Daar kunnen we ook de restanten ontwaren van wachttorens die over de vlakte uitkijken.
Quilmes
Van de huizen resten niet meer dan kniehoge muren, maar dat volstaat om ons een beeld te vormen van de omvang van de site. Een complexe nederzetting was het, die ongeveer 30 hectare omvatte en vermoedelijk aan 5 000 mensen onderdak bood. Ze moet omstreeks 1 000 gesticht zijn, en had kennelijk ook een defensief doel voor ogen, gezien de dikke muren.
Omstreeks 1480 daagden strijdlustige Inca’s met onfrisse bedoelingen op
En dat was nodig, want omstreeks 1480 daagden strijdlustige Inca’s met onfrisse bedoelingen op. Maar de Diaguita onderwerpen, daar slaagden ze niet in. Ook de Spanjaarden deden er meer dan een eeuw over om hen te knechten. Pas in 1652 legden de Diaguita de wapens neer, nadat de Spanjaarden de aanvoer van voedsel en water hadden afgesneden. Als sanctie deporteerden de Spanjaarden wat restte van de bevolking naar Buenos Aires, ruim 1 300 km hier vandaan. Uit die groep ontheemden ontsproot daar de hedendaagse stad Quilmes.
Indertijd was quinoa of gierstmelde één van de belangrijkste voedselbronnen. De oude stad was dan ook door uitgestrekte velden omgeven. Tussen de ruïnes tref je nog steeds kommen en maalstenen aan om de zaden te verwerken. Ook veeteelt was belangrijk. Lama’s dienden niet alleen als lastdier, maar waren ook gegeerd voor hun wol en hun vlees, en zelfs hun mest.
Intrigerende putjes met ceremoniële functie
We volgen het pad naar de noordelijke wachttoren. Een grote, platte steen met een tiental diepe, cilindrische putjes trekt onze aandacht. Die vulden de Diaguita met water, legt Gonzalo uit, om de sterren, de zon en de maan te observeren. Daar geloven wij alvast geen fluit van. Her en der treffen we nog minstens acht zulke artefacten aan. Dat ze een ceremoniële functie hadden, lijkt ons aannemelijker – temeer omdat we dat op een plakkaat gelezen hebben.
Als alles meezit, kunnen ze twee eeuwen oud worden
Trichocereus saguaro |
|
|
Meer nog dan beneden valt het van uit de wachttoren op hoe reusachtige cactussen de site en de vallei domineren. Honderden zijn het er, wellicht duizenden. Van Gonzalo krijgen ze het etiket trichocereus saguaro mee. Vijf tot zes centimeter per jaar groeien ze, tot ze na 27 tot 30 jaar een bloem krijgen. Dat brengt hen in turbomodus – voortaan groeien ze 10 tot 12 cm per jaar. Als alles meezit, kunnen ze twee eeuwen oud worden.
Quilmes – Woningen
Aan onze voeten strekken de geometrische vormen van de lage muurtjes zich over de helling uit. Het lijkt wel een schetsmatig plan, dat klaar ligt om de bouwwerken te starten. Meestal zijn het grote of kleine rechthoeken, vaak onderbroken door een cirkelvormige structuur. Een stratenpatroon is moeilijk te onderscheiden. In de vallei hangt een enorme wolk van door de wind opgejaagd zand.
Dat zand speelt ons bij het vertrek meteen parten. Even woelt een zandstorm over de weg. Je ziet bijna geen hand voor de ogen.
Kleine zandstorm
Toch bereiken we even voor half zeven Wine Resort Viñas de Cafayate, te midden van de wijngaarden aan de voet van het gebergte. Een juweeltje van een hotel is het, in koloniale stijl, met warme, spatieuze vertrekken, houten plafonds, roodbruine geglazuurde vloertegels, traditionele meubels. Onze verrukking culmineert in een voortreffelijk driegangenmenu, dat we heel toepasselijk begeleiden met een Torrontés Piatelli en een Malbec.
Woensdag 15 juli | Cafayate – Salta
Buiten wijst de thermometer 1 °C aan. Op het afgesproken uur zijn Miguel en Gonzalo in geen velden of wegen te bespeuren. Een half uur te laat zijn ze, ten gevolge van de problemen met de benzinebevoorrading en de lange wachtrijen voor de benzinestations.
Cafayate – Ochtendnevels
Tot Cachi zullen we Ruta Nacional 40 volgen, een nationale weg die de status van een nationaal monument heeft. Ruta 40 doorkruist Argentinië immers helemaal van het uiterste noorden tot het diepste zuiden. Met 5 191 km is het de langste weg van het land, bijna even lang als alle Vlaamse autosnelwegen, gewestwegen en provinciewegen samen. Zijn hoogste punt ligt 5 000 m boven de zeespiegel – enkel in de Himalaya wordt dat overtroffen. La Cuarenta, zoals ze hem noemen, heeft in Argentinië zowat dezelfde status als Route 66 in de Verenigde Staten. Met dien verstande dat Route 66 overal verhard is.
La Cuarenta heeft dezelfde status als Route 66 in de Verenigde Staten. Met dien verstande dat Route 66 overal verhard is
La Cuarenta
Wolken noch zandstormen leggen ons een strobreed in de weg. De zon neemt geleidelijk haar plaats in aan een staalblauwe hemel. Maar dat kan verkeren, weet Gonzalo. Zelfs sneeuw valt niet helemaal uit te sluiten langs dit traject.
Zelfs sneeuw valt niet helemaal uit te sluiten langs dit traject
Al spoedig daagt aan onze rechterzijde de Río Calchaquí op. Tot in Cachi zal die rivier onze reisgezel zijn. In het westen koesteren de bergen zich in de rosse gloed van de opgaande zon. De slagschaduw van haar stralen zet het pokdalige reliëf van de bergflanken in de kijker. Bergen doen Gonzalo aan coca denken. Hij is vrijgevig met zijn porties, maar vindt weinig gegadigden.
Quebrada de las Flechas
Slechts 2 000 inwoners telt San Carlos de Borromeo. Een zeer rustig dorpje is het, ontstaan uit een missie van de jezuïeten. Toch kan het prat gaan op het grootste dorpsplein van de provincie Salta. En ook de deuren van sommige huizen zijn merkwaardig, signaleert Gonzalo. Ze bevinden zich immers niet in de gevel van het gebouw, maar in één van de hoeken, en bestaan uit twee houten panelen die haaks op elkaar staan – één voor elke hoekgevel.
Ondertussen heeft het verharde wegdek voor een grindpiste plaats gemaakt. De voornaamste bedrijvigheden in dit gebied hebben met schapen, geiten en wijngaarden te maken. Van die wijn moeten we ons overigens niet veel voorstellen, vergoelijkt Gonzalo. Het is een zoeterige wijn, vooral voor familiegebruik bestemd. Meer dan een carrière als miswijn zit er voor deze wijnen niet in.
Als reusachtige speerpunten wijzen scherpe okerrode rotsen ten hemel. Quebrada de las Flechas noemen ze dit fenomeen, op zo’n 70 km ten noorden van Cafayate. Een uniek decor is het, dat deel uitmaakt van het Monumento Natural Angastaco.
Quebrada de las Flechas
Corte el Ventisquero
Het ontstaan van deze structuren is toe te schrijven aan sediment dat vijftien tot twintig miljoen jaar geleden door de oostenwind aangevoerd werd, maar niet over de Andes geraakte, aldus Gonzalo. Laag na laag zette het sediment zich aan de voet van deze natuurlijke barrière af, terwijl de Andes door subductie verder opgestuwd werd. Dertigduizend jaar geleden vormde zich dan een groot meer, waardoor watererosie haar invloed kon doen gelden. Maar ook temperatuurverschillen en winderosie spraken een woordje mee. Niet voor niets noemen ze de smalle doortocht door de rotsen Corte el Ventisquero vanwege de steeds wisselende winden.
Quebrada de las Flechas
De zon glorieert aan een stralend blauwe hemel. Een verkenning te voet dringt zich op. De thermometer wijst 8 °C aan, de gevoelstemperatuur lijkt eerder in de buurt van 15 °C te liggen. Een tweetal kilometer kuieren we over de grindweg en genieten van de verrassende, immer variërende zichten op de grillige structuren. Een pad voert ons naar de top van één van de klippen voor een spectaculair zicht op de omgeving. Een smal pad is het – een bord waarschuwt voor de risico’s, Maximo 5 personas – maar het resultaat loont de moeite.
Corte el Cañón
Even later duikt de Corte el Cañón op, de laatste pas vooraleer Ruta 40 weer aansluiting zoekt bij de vallei van de Río Calchaquí. Rustig meandert de rivier tussen de messcherpe klippen, iets verder zal de Río Angastaco haar vervoegen. Aan de horizon steekt de eeuwige sneeuw van de 6 380 m hoge Nevado de Cachi tegen de blauwe lucht af.
Vallei van de Río Calchaquí, Nevado de Cachi
Een oud meer heeft dit landschap gevormd, aldus Gonzalo. Je zou het van deze idyllische omgeving niet meteen verwachten, maar hier leven poema’s, kleine vossen, vogelspinnen en zwarte weduwen – Gonzalo heeft beslist iets met spinnen. Poema’s kunnen 60 tot 70 kg wegen, voegt hij er aan toe.
Alleen de reuzenalbatros doet het op dat punt beter
Met wat geluk kan je hier ook de Andescondor waarnemen. Een gier is dat, hij leeft vooral van kadavers van grote zoogdieren. Met zijn vleugelwijdte van 2,7 tot 3,2 m is hij groter dan de Amerikaanse condor. Alleen de reuzenalbatros doet het op dat punt beter. Jonge condors zijn uniform bruin. Volwassen condors zijn zwart met een wollige witte kraag, maar met het ouder worden gaan die zwarte veren naar het grijs neigen. Als het wat meezit, wordt een condor 16 tot 18 jaar oud. Mannetjes herken je aan hun grote rode kam en hun bruine ogen. Wijfjes hebben rode ogen en moeten het zonder kam stellen.
Golzano laat niet na zijn zoölogisch discours met enkele beschouwingen over de kameelachtigen af te ronden. Zo’n 45 miljoen jaar geleden verschenen die in Noord-Amerika op het toneel. Pas twee tot drie miljoen jaar geleden gingen ze migreren. Enerzijds naar Azië, waar ze tot kamelen en dromedarissen evolueerden. Anderzijds naar Zuid-Amerika, waar we ze nu als lama’s, alpaca’s, guanaco’s en vicuña’s kennen. Alpaca’s komen overigens in Argentinië niet voor. De ragfijne wol van de vicuña is zeer gegeerd en dus peperduur – tot 1 000 dollar per kg. De vervaardiging van poncho’s in vicuñawol is een lokale specialiteit. Voor zulke poncho dok je al gauw twee- tot drieduizend dollar af.
Voor zulke poncho dok je al gauw twee- tot drieduizend dollar af
We kruisen de brede bedding van de Río Las Rosas. De machtige rivier is gereduceerd tot een smal beekje. Hoe woest het water hier tijdens het regenseizoen kolkt, toont Gonzalo ons op zijn smartphone.
Holenparkieten
Een kolonie luidruchtige holenparkieten bevolkt de kale takken van een boom. Met hun gedrongen kop houden de olijfgroene vogels met fraaie roodbruine onderbuik ons scherp in de gaten. Hoog in de lucht is een condor op zoek naar aas.
Holenparkieten
Verderop in een wei houden tientallen guayata’s of Andesganzen zich op. Zwemmen zal je deze zwaargebouwde witte vogels met zwarte staart uiterst zelden zien doen. Ze verkiezen vaste grond onder hun rode poten en voeden zich bij voorkeur met gras.
Andesganzen
Even na twaalven bereiken we het slaperige Molinos, een dorpje met 920 tot 935 inwoners, stelt Gonzalo met onverhoedse precisie. Indertijd hebben de jezuïeten hier nogal wat wind- en watermolens aan de praat gekregen – vandaar de naam. Vandaag lijkt het dorpje volledig uitgestorven. We zien letterlijk geen kat op straat.
Molinos – Haciënda Isasmendi
Tot de meer illustere bewoners van het dorpje behoorde de familie Isasmendi, een rijke familie van Baskische origine. Haar beroemdste telg was Don Nicolas Severo de Isasmendi en Echalar, de laatste Spaanse gouverneur van de provincie Salta – geboren, getogen en gestorven in Molinos, vermelden de geglazuurde tegels niet zonder trots.
Abrahan Cornejo – Woning met typische hoekdeur
Het is dan ook niet de kerk, maar de haciënda van de familie Isasmendi waarrond het dorpje zich ontwikkelde. Een centrale plaza vind je hier niet. De fraaie, witte binnenhof van de haciënda wordt door een rozepeperboom gedomineerd, in feite een reusachtige struik met koraalrode bessen die met peper niets te maken hebben.
Iglesia San Pedro Nolasca de los Molinos
Rechtover de haciënda, aan de rand van het dorpje, ligt de sobere, ingetogen Iglesia San Pedro Nolasca de los Molinos uit 1692. De forse, crèmekleurige muren zijn in adobe opgetrokken en met kalk bestreken. Heel opmerkelijk zijn de veertien panelen van de kruisweg. De taferelen zijn in stof geweven, de ongekunstelde kaders zijn in cactushout uitgevoerd.
|
|
|
De taferelen van de kruisweg zijn in stof geweven, de ongekunstelde kaders zijn in cactushout uitgevoerd
Even verkennen we de Abrahan Cornejo met haar witte huisjes en haar kale knotwilgen. De brede, met klinkers en natuurstenen geplaveide straat ligt er verlaten bij. Op de straathoeken zijn de huizen van groene hoekdeuren voorzien zoals we die in San Carlos leerden kennen. Een plakkaat op de Casa de Indalecio Gómez vermeldt dat een vroegere bewoner van dit pand als minister van Binnenlandse Zaken in Argentinië het algemeen, verplicht en anoniem stemrecht invoerde en zo de grondslag legde van de Argentijnse democratie.
Nog zo’n pretentieloos dorpje is Seclantás. Nochtans is het hier dat in 1816 La Junta Fascista overleg pleegde over de nakende onafhankelijkheid – in een tijdperk waarin de woorden junta en fascista nog geen negatieve connotatie hadden. Onooglijke dorpjes zijn dit, merkt Gonzalo op, maar ze hebben een markante rol gespeeld in de geschiedenis van Argentinië.
Ezels schrikken de poema’s af die het op schapen en geiten gemunt hebben
Her en der hebben boeren ezels in het wild uitgezet, al staan die er voor bekend de natuur nogal wat schade te berokkenen. Gras rukken ze immers met wortel en al uit, in tegenstelling tot lama’s die er een meer beschaafde graastechniek op nahouden. Maar ze schrikken de poema’s af die het op schapen en geiten gemunt hebben.
Stug klampt de weg zich bocht na bocht vast aan de berghelling, want de kostbare vruchtbare grond beneden in de vallei is voor akkerbouw gereserveerd.
Cachi - Iglesia San José |
|
|
Even voor twee bereiken we Cachi, een stadje met 5 500 inwoners, 2 530 m boven de zeespiegel. Op de zonnige plaza onder de lommerrijke bomen is het vrij druk. In het gerestaureerde Casa Tedin op de hoek van het plein is restaurant La Esquina ondergebracht. Waar zich oorspronkelijk een dubbele hoekdeur bevond, hebben ze een fraai erkerraam uitgebouwd. Vrij vlot voorzien ze er ons van empanades – gebakken deegwaren, gevuld met vlees, groenten, kaas – quinoa, stoofvlees van geit en appeltjes in de oven.
Cachi
Na de lunch zakken we af naar de Iglesia San José de Cachi en het Museo Archeologico Pio Pablo Diaz. Een beperkt aantal lokale archeologische vondsten zijn er aantrekkelijk gepresenteerd – een antropomorfe menhir, een twintigtal keramieken urnen, artefacten in steen, been, hout en metaal. Gonzalo geeft een woordje uitleg, want de toelichting is enkel in het Spaans.
Cachi – Museo Archeologico Pio Pablo Diaz |
|
Keramiekmarktje |
Ter hoogte van Payogasta laten we de Calchaquírivier en La Cuarenta links liggen en trekken via de verharde provinciale Ruta 33 de bergen in. Pepers en paprika zijn hier belangrijke teelten. Tussen herfst en winter worden ze op de grond in de zon gedroogd.
Parque Nacional Los Cardones
Even na vier bereiken we Parque Nacional Los Cardones, een nationaal park van bijna 650 km² op een hoogte van 3 000 m. Twaalf kilometer lang doorkruist een kaarsrechte strook weg het gebied. Ook de Inca’s hadden deze doorsteek al ontdekt, want pal naast de moderne baan liggen de restanten van het eeuwenoude Incapad dat indertijd over een afstand van meer dan 5 000 km van het Ecuadoriaanse Quito naar het Argentijnse Mendoza liep. In het westen bakenen de kleurrijke Tin Tin-bergen de hoogvlakte af.
Ook de Inca’s hadden deze doorsteek al ontdekt
|
|
Cardόncactussen |
Vooral reuzencactussen zijn hier de blikvangers, maar je treft hier ook schorpioenen en zwarte weduwen aan – daar is ie weer met zijn spinnen. Een cactus is een cactus, zou je zeggen, maar deze trichocereus pasacana mag je niet verwarren met de trichocereus saguaro die we in Quilmes zagen. In de volksmond staat hij bekend als de cardón de la puna of gewoonweg de cardόncactus.
Met wat geluk ontkiemt welgeteld één van de tachtigduizend zaadjes
Jonge cardόncactus onder creosootstruik |
|
Cardόncactussen |
Kanjers zijn het, die tot 10 m hoog kunnen worden. Hun witte stekels zijn ook niet mis – tot 14 cm lang. Opmerkelijk is de moeizame geboorte van een nieuwe plant. Tachtigduizend zaadjes produceert een volwassen cactus. Met wat geluk ontkiemt er daar welgeteld ééntje van. Dat lukt enkel indien het zaadje in de schaduw van een gastplant valt – heel vaak een creosootstruik – die voldoende bescherming biedt tegen de hitte en de nachtvorst. Pas als ze na acht tot tien jaar vijf centimeter hoog zijn, kunnen ze het op eigen kracht waarmaken.
Cardόncactussen
Dat betekent onder meer dat ze stekels ontwikkelen. Niet alleen om vraatzuchtige beesten af te schrikken, maar vooral omdat stekels vanwege hun geringe oppervlakte veel minder vocht door verdamping verliezen. Mistdruppeltjes die ‘s ochtends op de stekels condenseren, vallen gemakkelijk op de grond, waar ze door oppervlaktewortels opgevangen worden. Een tweede stel wortels gaat in de diepte op zoek naar grondwater. Ook de dikke groene bast van de stam draagt er toe bij dat zo weinig mogelijk vocht verloren gaat. Een wasachtige oppervlaktelaag belet verdamping.
Wie dacht dat dit alles het resultaat is van natuurlijke evolutie, heeft het mis
Overigens, wie dacht dat dit alles het resultaat is van natuurlijke evolutie, heeft het mis. Trichocereus pasacana is immers uit een verboden liefde ontstaan. Kehuaillu en Pasacana, zo heten de Romeo en de Julia van dit waar gebeurd verhaal. Dat de beeldschone Pasacana verliefd was op Kehuaillu zag haar vader, een Incahoofdman, helemaal niet zitten. Ontgoocheld nam het verliefde stel de benen, prompt achterna gezeten door een ziedende vader met het zwaard in de aanslag. Ten einde raad riepen ze Pachamama, moeder Aarde, ter hulp. Die verborg hen in een plooi van haar aards gewaad.
Maar vader liet het daar niet bij, en bleef in de buurt rondhangen om de geliefden over de kling te jagen zodra ze zich zouden vertonen. Dus gooide Pachamama Kehuaillu een ruim bemeten groene poncho over de schouders, waarbinnen hij zijn geliefde eindeloos kon omhelzen. Langs buiten zag de chagrijnige vader enkel een flink uit de kluiten gewassen cactus, terwijl binnenin de tortelduifjes kirden.
Maar een mens leeft niet van de liefde alleen. Af en toe wilde Pasacana weleens de mooie omgeving en de kleurrijke bergen aanschouwen. Dan transformeerde ze zich in een fraaie witte bloem op de buitenkant van de cactus, om van al dat moois te genieten zonder de argwaan van haar immer alerte vader op te wekken.
Zowel katholieke kaarsjes als heidense cocablaadjes worden er geofferd
In de hoogvlakte van Cachipampa zien we onze eerste guanaco’s. Met 3 457 m vormt de Piedra del Molino het onbetwistbaar hoogtepunt van vandaag. Letterlijk. Zijn naam dankt de pas aan het graniet dat hier aangetroffen wordt en waaruit de vele molenstenen van de vallei gekapt zijn. Een Capilla San Rafael staat er, waar zowel katholieke kaarsjes als heidense cocablaadjes geofferd worden.
De donkere berg aan de overkant van de vallei is heel toepasselijk Cerro Negro genoemd. Op de bleekgroene hellingen menen we kameelachtigen te ontwaren, maar het blijken paarden te zijn die zich aan het dorre gras te goed doen.
Piedra del Molino – Capilla San Rafael |
|
Valle Encantado |
Aan onze voeten ontrolt Ruta 33 zich nu als een wit lint dat in vele haarspeldbochten langs de Cuesta del Obispo naar beneden slingert. Die naam verwijst naar een bisschop die in 1622 deze route nam om van Salta naar Cachi te reizen – in een tijd dat reizen langs het Incapad iets minder comfortabel was. Stofwolkjes en witgele koplampen markeren de posities van auto’s op de onverharde weg. Straks zullen we via dit traject in het dichte wolkendek verdwijnen dat we in de verte boven Salta zien hangen.
Cuesta del Obispo
Half zes is het als we de steile, 21 km lange afdaling aanvatten. Waar de zon er niet in geslaagd is haar stralen te werpen, zijn flinterdunne strookjes sneeuw waarneembaar. Zo sterk geplooid zijn de gesteentelagen van Valle Encantado dat ze bijna verticaal uit de grond lijken te rijzen.
El Torrial
Als een imposante bergkam rijst El Torrial boven de Río De Escoipe uit. Zijn profiel doet een beetje aan dat van de Grand Canyon denken. Maar dat wisten de Inca’s niet toen ze indertijd die hoogte gebruikten om over de verre omgeving uit te kijken.
Wat negen maanden later steevast tot problemen leidt, besluit Gonzalo
Heel bijzonder is de manier waarop jongelui in deze streek tijdens carnaval contact met elkaar zoeken. Eerst drink je je lazarus, dan werp je met een spiegeltje een bundel zonnestralen op het gelaat van je uitverkorene – in beschonken toestand is dat vast niet zo’n eenvoudige klus. Als het doelwit ook een spiegeltje op zak heeft en er in slaagt om op de zelfde manier te reageren, is er wederzijdse instemming. Wat negen maanden later steevast tot problemen leidt, besluit Gonzalo.
Een half uurtje afdalen brengt ons bij Hostelleria El Maray, 1 200 m lager. De weg is ondertussen weer verhard. Op een bescheiden watergeultje na staat de Escoipe grotendeels droog. Handig is dat, want zo kan het verkeer tijdens wegwerkzaamheden door de rivierbedding geleid worden.
Even voor zeven bereiken we de vlakte, maar het vergt ons een half uur om het drukke Salta te doorkruisen. Vanaf morgen gaat het in drie dagetappes noordwaarts naar de grens met Bolivia en verder naar Potosí.
Jaak Palmans
© 2015, 2017 | Versie 2021-11-03 23:23
Lees het vervolg in (3/6)
De koninklijke weg naar de puna
