Hartje Zuid-Amerika bevindt zich een geografische depressie. Dat is al van voor de vorming van de Andes zo. Het is niet zomaar een laagte, het is een immense kuip van ongeveer 150 000 km² – vijfmaal zo groot als België dus. Ze ligt grotendeels in Brazilië, met uitlopers naar Bolivia en Paraguay.

Dwars door dit bassin voeren talloze rivieren zoals Río Cuiabá en Río Mutum het regenwater uit het hoogland af. Jaar na jaar laten ze er hun sediment achter. Zo is een relatief vlak gebied ontstaan, met een immense rivierdelta die nauwelijks naar zee afhelt – hooguit dertig tot vijftig centimeter per kilometer.

Zodra in november de regens op kruissnelheid komen, verslikken die traag meanderende rivieren zich in de watermassa’s. Zo’n 80 % van het land komt onder water te staan, vier maanden lang, twee tot drie meter diep.

Pântano of moeras noemden de Portugese kolonisten dit gebied. Tegenwoordig staat het als de Pantanal bekend. Het is het grootste drasland ter wereld. De jaarlijkse overstromingen hebben er een van de dichtste ecosystemen ter wereld van gemaakt. De ongeëvenaarde fauna en flora moet nauwelijks voor die van het Amazonegebied onderdoen.

Maar die rijkdom is kwetsbaarder dan we denken. Zodra het stijgende rivierwater met de kurkdroge grond in contact komt, daalt het zuurstofgehalte aanzienlijk. Vissen zijn daar het eerste slachtoffer van. Massale vissterfte kan het gevolg zijn, soms tientallen tonnen vis in één keer. Ook bacteriën die rottende planten te lijf gaan, trekken flink wat zuurstof uit het water.

Gelukkig zijn er de appelslakken. Zuurstofarm water, daar hebben ze niet de minste moeite mee. Want ze hebben iets unieks in huis – ze bezitten zowel een kieuw als een long. Zo nodig steken ze hun lange snorkel boven water om zuurstofrijke lucht aan te zuigen. Het maakt van deze weekdieren een sleutelsoort in de Pantanal. Naast bacteriën zijn ze in dit water de enige die rottende plantenresten tot voedzame meststoffen voor nieuwe planten kunnen recycleren.

Vervuild water vormt de grootste bedreiging voor deze appelslakken. En dat brengt ons bij de mens. 99 % van de Pantanal is in privébezit. Veeteelt is er altijd belangrijk geweest, sojateelt is in opmars, mijnbouw en ontbossing zijn aan de orde van de dag. Glyfosaat, pesticiden en meststoffen bedreigen steeds meer de waterkwaliteit.

Jaak Palmans
© 2020